Psikiyatri Engelli Raporu Oranları Hangi Hastalık Yüzde Kaç Verir? (Güncel Rehber)

Ruh sağlığı, bireyin genel yaşam kalitesini, iş gücünü ve sosyal ilişkilerini doğrudan etkileyen en önemli unsurlardan biridir. Fiziksel rahatsızlıklar kadar, psikiyatrik rahatsızlıklar da bireylerin günlük yaşam aktivitelerini kısıtlayabilir. Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi ve sağlık mevzuatı, kronik ruhsal rahatsızlığı olan bireylerin hayatlarını kolaylaştırmak adına çeşitli haklar tanımaktadır. Bu haklardan yararlanabilmenin ilk ve en önemli adımı ise yetkili sağlık kurullarından alınacak engelli sağlık kurulu raporudur.

Peki, psikiyatrik rahatsızlıklarda engellilik oranı nasıl belirlenir? Hangi psikolojik rahatsızlık yüzde kaç oranında rapor sağlar? Tedavi ile düzelen veya düzelmeyen hastalıkların oranları değişir mi? Bu kapsamlı rehberde, yönetmeliklere uygun olarak tüm bu soruların yanıtlarını detaylarıyla bulacaksınız.

Psikiyatrik Engelli Raporu Nedir ve Nasıl Değerlendirilir?

Psikiyatri engelli raporu, bireyin ruhsal durumunun, bilişsel yetilerinin ve duygusal dengesinin, günlük yaşamını ne ölçüde kısıtladığını belgeleyen resmi bir evraktır. Fiziksel hastalıklardan farklı olarak, psikiyatrik değerlendirmelerde röntgen veya kan tahlili gibi somut verilerin yanı sıra; klinik gözlem, hasta öyküsü, ilaç geçmişi ve işlevsellik kaybı ön plandadır.

Kurul değerlendirmesi yapılırken doktorlar şu üç temel kriteri baz alır:

1. Hastalığın Şiddeti: Hafif, orta veya ağır düzeyde olması.
2. Tedaviye Yanıt: Hastalığın ilaçla veya terapiyle düzelip düzelmediği ("Tedavi ile işlevselliği düzelen" veya "Tedaviye rağmen düzelmeyen" ayrımı).
3. İşlevsellik Kaybı: Bireyin kendi kendine bakım, iş yapabilme ve sosyal uyum becerilerinin ne kadar bozulduğu.

Psikiyatrik Hastalıklarda Engel Oranları (Hastalık Bazlı Liste)

Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan "Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik" kapsamında belirlenen oranlar, hastalığın türüne ve tedaviye verdiği yanıta göre değişiklik gösterir. İşte en sık karşılaşılan psikiyatrik rahatsızlıklar ve engel oranları:

1. Şizofreni ve Benzeri Psikotik Bozukluklar

Şizofreni, gerçeklik algısının bozulduğu, sanrı ve halüsinasyonların görüldüğü kronik bir rahatsızlıktır. İş gücü kaybının en yüksek olduğu gruplardan biridir.

1. Tedaviyle işlevselliği düzelen: %45
2. Tedaviyle işlevselliği kısmen düzelen: %65
3. Tedaviyle işlevselliği düzelmeyen (Ağır seyirli): %80

Önemli Not: Şizofreni gibi kronik hastalıklarda genellikle raporlar "süreli" (1 yıl veya 2 yıl) olarak başlar. Düzenli takipler sonucunda hastalığın kalıcı olduğuna kanaat getirilirse "süresiz" rapora dönüştürülebilir.

2. Bipolar Bozukluk (Duygudurum Bozuklukları)

Eski adıyla manik-depresif bozukluk olarak bilinen bu rahatsızlıkta, hastalar aşırı coşkunluk (mani) ve derin çöküntü (depresyon) dönemleri yaşarlar. Oranlar atakların sıklığına ve şiddetine göre değişir.

1. Tedaviyle işlevselliği düzelen: %0 (Genellikle remisyonda yani iyileşme döneminde oran verilmez)
2. Tedaviyle işlevselliği kısmen düzelen: %40
3. Tedaviyle işlevselliği düzelmeyen: %70

3. Zeka Geriliği (Mental Retardasyon)

Zeka geriliği değerlendirmesinde IQ testleri (WISC-R, WAIS vb.) ve klinik gözlem esas alınır. Zeka düzeyi düştükçe engel oranı artar.

1. Sınır Zeka (IQ: 70-80): Genellikle oran verilmez veya çok düşük verilir.
2. Hafif Düzey (IQ: 50-69): %50
3. Orta Düzey (IQ: 35-49): %70
4. Ağır Düzey (IQ: 20-34): %90
5. Çok Ağır Düzey (IQ: 20 altı): %100

4. Yaygın Gelişimsel Bozukluklar (Otizm, Asperger)

Özellikle çocukluk çağında başlayan ancak yetişkinlikte de devam eden bu grupta, sosyal iletişim becerileri değerlendirilir.

1. Hafif Düzeyde Kısıtlılık: %40
2. Orta Düzeyde Kısıtlılık: %60
3. Ağır Düzeyde Kısıtlılık: %80

5. Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları ve Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)

Toplumda en sık görülen rahatsızlıklardan olan panik atak, yaygın anksiyete ve takıntı hastalığı (OKB) için oran almak, diğerlerine göre daha zordur. Hastalığın "kronikleşmiş" ve "tedaviye dirençli" olması şartı aranır.

1. Tedavi ile işlevselliği tam düzelen: %0
2. Tedavi ile işlevselliği kısmen düzelen: %20
3. Tedavi ile işlevselliği düzelmeyen: %40 - %60 (Nadiren)

6. Demans (Bunama) ve Organik Beyin Bozuklukları

Alzheimer gibi nörolojik kökenli psikiyatrik tablolarda, hastanın günlük yaşam aktivitelerini (yemek yeme, giyinme, tuvalet) tek başına yapıp yapamadığına bakılır.

1. Hafif: %25
2. Orta: %50
3. Ağır: %90 (Genellikle tam bağımlı kabul edilir)

Birden Fazla Hastalıkta Oran Hesaplaması: Balthazard Formülü

Bir bireyde hem psikiyatrik hem de fiziksel bir rahatsızlık (örneğin Şeker Hastalığı + Bipolar Bozukluk) varsa, oranlar basitçe toplanmaz (20 + 40 = 60 denmez). Bunun yerine Balthazard Formülü kullanılır.

Nasıl Hesaplanır?

1. En yüksek oranlı hastalık birinci sıraya yazılır.
2. Bu oran %100'den çıkarılır.
3. Kalan miktar, ikinci hastalığın oranı ile çarpılır.
4. Çıkan sonuç, birinci hastalığın oranına eklenir.

Örnek Senaryo:

Bir hastanın %40 Bipolar bozukluktan, %20 de Diyabetten oran aldığını varsayalım.

1. En yüksek oran: %40
2. Kalan sağlık kapasitesi: 100 - 40 = 60
3. İkinci hastalığın etkisi: 60 x %20 = 12
4. Toplam Engel Oranı: 40 + 12 = %52

Bu formül sayesinde kişinin tüm vücut fonksiyon kaybı kümülatif olarak değil, oransal olarak hesaplanarak nihai rapor sonucu belirlenir.

"Süreli" ve "Süresiz" Rapor Ayrımı: Psikiyatride Durum Nedir?

Psikiyatri raporlarında en çok kafa karıştıran konulardan biri raporun geçerlilik süresidir.

1. Süreli Raporlar: Psikiyatrik hastalıkların doğası gereği iyileşme, alevlenme veya değişme ihtimali vardır. Bu nedenle kurullar genellikle ilk başvuruda 1 yıl veya 2 yıl süreli rapor verirler. Süre bitiminde hasta tekrar kurula girer.
2. Süresiz Raporlar: Hastalık kronikleşmişse, yıllardır devam eden tedaviye rağmen düzelme sağlanamıyorsa (örneğin Zeka Geriliği, İleri Evre Şizofreni, Demans), rapor "sürekli" olarak düzenlenebilir. Ancak Depresyon, Anksiyete gibi durumlarda süresiz rapor almak oldukça zordur.

Rapor Almak İçin İzlenmesi Gereken Adımlar

Engelli raporu almak isteyen bireylerin veya yakınlarının izlemesi gereken yol haritası şu şekildedir:

1. Başvuru: Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş tam teşekküllü bir hastanenin sağlık kuruluna başvurulur. (MHRS üzerinden randevu alınması gerekebilir).
2. Poliklinik Muayeneleri: Kişi, ilgili branş (Psikiyatri) hekimine muayene olur. Varsa eski epikriz raporları, ilaç dökümleri ve hastane yatış kayıtları mutlaka doktora sunulmalıdır.
3. Heyet Değerlendirmesi: Muayene sonrası kişi, birden fazla doktordan oluşan sağlık kurulunun karşısına çıkar.
4. Sonuç: Rapor, e-Devlet veya e-Nabız sistemi üzerinden görüntülenir.

Hangi Oran Hangi Hakkı Sağlar?

Rapor oranınız, yararlanabileceğiniz hakları belirleyen temel unsurdur. İşte oranlara göre haklar tablosu:

Psikiyatrik Raporların Memuriyet ve Ehliyete Etkisi

Bu konu sıklıkla yanlış bilinmektedir. Psikiyatri engelli raporu almak, her zaman ehliyetin iptal edileceği veya memur olunamayacağı anlamına gelmez ancak ciddi kısıtlamalar getirebilir.

1. Sürücü Belgesi: Ağır psikotik bozukluklarda, zeka geriliklerinde ve dürtü kontrol bozukluklarında sürücü belgesi alınamaz veya var olan belgeye el konulabilir. Ancak hafif anksiyete veya remisyondaki (iyileşmiş) bazı durumlarda, doktorun "Sürücü olabilir" onayı ile ve sık kontrol şartıyla ehliyet kullanılabilir.
2. Memuriyet: EKPSS ile atamalarda, kişinin hastalığının yapacağı işe engel olup olmadığına bakılır. Örneğin, silahlı güvenlik görevlisi olamazlar ancak büro memuru olabilirler.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Sadece depresyon hastasıyım, engelli raporu alabilir miyim?

Hafif ve orta düzey depresyon için genellikle engel oranı verilmez veya %40 barajını aşacak bir oran çıkmaz. Ancak "Tedaviye dirençli, kronikleşmiş majör depresyon" tanısı konulursa ve işlevsellik kaybı kanıtlanırsa %40 oranına ulaşılabilir.

2. İlaç raporumun olması engelli raporu almamı sağlar mı?

Hayır. İlaç raporu sadece ilaçları ücretsiz veya katkı paylı almanızı sağlar. Engelli raporu ise "işlev kaybını" ölçer. Yıllardır ilaç kullanmanız, otomatik olarak engelli sayılacağınız anlamına gelmez; kurulun o anki muayenesi esastır.

3. Rapora itiraz edebilir miyim?

Evet. Rapor oranını düşük bulursanız veya karara katılmazsanız, İl Sağlık Müdürlüğü'ne dilekçe ile başvurarak rapora itiraz edebilirsiniz. Sizi hakem hastaneye sevk ederler.

4. Psikiyatri raporu sicilime işler mi?

Sağlık verileri mahremdir ve adli sicil kaydında (sabıka kaydı) görünmez. Ancak e-Nabız ve Medula sistemlerinde sağlık geçmişi olarak yer alır. Askerlik, polislik gibi özel sağlık şartı arayan mesleklerde bu kayıtlar incelenir.

Psikiyatri engelli raporu, ruhsal rahatsızlıkları nedeniyle hayata dezavantajlı başlayan bireylerin toplumsal yaşama eşit katılımını sağlamak için devletin sunduğu anayasal bir haktır. Sürecin zorlu görünmesi sizi yıldırmamalıdır. Doğru evraklar, düzenli takip ve şeffaf bir iletişim ile durumunuzu belgeleyebilir ve yasal haklarınıza kavuşabilirsiniz.

Eğer kendinizde veya bir yakınınızda yukarıda belirtilen hastalıklardan biri varsa ve günlük yaşam aktiviteleriniz kısıtlanıyorsa, en yakın yetkili sağlık kuruluşuna başvurarak süreci başlatmanız yararınıza olacaktır. Unutmayın, bu bir ayrıcalık değil, ihtiyaç duyulan bir haktır.