Günümüz iş hayatında çalışan seçimi ve işe alım süreçleri giderek profesyonelleşse de, bazı işverenlerin adaylardan kişisel sağlık bilgisi talep ettiği durumlarla hâlâ karşılaşılmaktadır. Bu talepler arasında en tartışmalı olanlardan biri de psikiyatri kaydı veya kişinin geçmiş ruh sağlığına ilişkin detayların istenmesidir.

Peki işveren gerçekten psikiyatri kaydı sorabilir mi? Bu talep yasal mıdır? Çalışan bu soruya cevap vermek zorunda mıdır? İşveren bir şekilde öğrenirse bunu işe almama gerekçesi yapabilir mi?

Bu makalede, hem hukuki, hem etik, hem de iş yaşamı pratikleri açısından konuyu tüm yönleriyle inceleyeceğiz. Ayrıca en sonunda, günlük hayatta sıkça sorulan sorulara özel hazırlanmış Soru–Cevap bölümünü de bulabilirsiniz.

1. Psikiyatri Kaydı Nedir?

Psikiyatri kaydı, kişinin bir psikiyatrist tarafından takip edilmesi, psikolojik veya psikiyatrik bir rahatsızlık nedeniyle muayene, tedavi ya da ilaç kullanımı geçmişi gibi çok özel nitelikte kişisel sağlık verisi anlamına gelir.

Bu bilgiler:

1. Kişiye özeldir
2. Sağlık verisi kategorisindedir
3. KVKK’da “özel nitelikli kişisel veri” olarak tanımlanır
4. Üçüncü kişilerle paylaşılamaz

Dolayısıyla psikiyatri kaydı, tıpkı kişinin HIV durumu, cinsel hayatı, genetik verisi veya kronik hastalıkları gibi en hassas veri tiplerindendir.

2. Hukuki Temel: KVKK ve İş Kanunu Açısından İnceleme

2.1. KVKK’ya Göre Sağlık Verisinin Korunması

6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK), sağlık verisini “özel nitelikli veri” kategorisine yerleştirir ve açık şekilde koruma altına alır.

KVKK’ya göre işverenin sağlık verisini işlemesi ancak şu şartlarda mümkündür:

1. Açık rıza olması,
2. Veri işlemenin iş güvenliği ve çalışan sağlığı açısından zorunlu olması,
3. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti veren iş yeri hekimi tarafından yürütülmesi.

Bu üç kriter dışında işveren tarafından sağlık verisi işlenmesi kesinlikle yasaktır.

2.2. İşveren Psikiyatri Kaydı Sorabilir mi? – Yasal Cevap

Hayır, işveren işe alım sürecinde adaydan psikiyatri kaydı talep edemez.

Bunun birkaç nedeni vardır:

1. Bu veri, özel nitelikli kişisel veri kategorisindedir.
2. İşverenin sorma yetkisi yoktur; yalnızca iş yeri hekimi sağlık verisine erişebilir.
3. Psikiyatri geçmişinin çoğu işte performansı veya güvenliği doğrudan etkilemez.
4. Bu bilgi, ayrımcılığa yol açabilecek niteliktedir ve Anayasa ile koruma altındadır.

Dolayısıyla işverenin “Psikolojik tedavi gördün mü?”, “Psikiyatriye gittin mi?”, “İlaç kullanıyor musun?” gibi sorular sorması hukuken yasaktır.

2.3. İşveren Kayıtlara Ulaşabilir mi?

Yasal olarak hayır.

Sağlık kurumları kişilerin psikiyatri ya da diğer tıbbi geçmişlerini hiçbir işverenle paylaşamaz.

Kişinin sağlık geçmişi:

1. E-Nabız’da tutulur
2. Sadece kişi tarafından görüntülenebilir
3. Üçüncü kişilere ancak kişinin rızasıyla ve sadece gerekli durumlarda iletilebilir

Yani işveren:

1. Hastane kayıtlarına ulaşamaz
2. E-Nabız bilgilerinizi göremez
3. Psikiyatri tedavinizi sorgulayamaz

3. Psikiyatri Kaydı İşe Alımda Engelleyici Olur mu?

3.1. Genel Durum

Çoğu iş için psikiyatrik geçmiş işe alıma engel değildir.

Depresyon, anksiyete, panik atak, OKB, travma sonrası stres, hatta bipolar bozukluk gibi rahatsızlıklar yaşayan milyonlarca kişi normal şekilde iş hayatına devam etmektedir.

Dolayısıyla psikiyatriye gitmiş olmak:

1. İstihdamı engellemez
2. İşten çıkarma sebebi olamaz
3. Ayrımcılık yapılamaz

3.2. İstisnai Meslekler

Bazı hassas görevlerde sağlık durumunun incelenmesi zorunludur. Örneğin:

1. Pilotluk
2. Silahlı güvenlik görevliliği
3. Polislik
4. Askerlik
5. Tehlikeli madde taşımacılığı
6. Ağır makine operatörlüğü

Bu işlerde ruh sağlığının doğrudan iş güvenliğiyle bağlantılı olması nedeniyle, sağlık raporu talep edilebilir. Ancak bu bile işveren tarafından değil, sadece yetkili sağlık kuruluşları tarafından yapılır.

4. Etik Açıdan Psikiyatri Kaydı Sormak Neden Problemlidir?

4.1. Damgalama ve Ayrımcılık Riski

Psikiyatrik rahatsızlıklar toplumda hâlâ ciddi bir stigmanın konusudur. Bu nedenle böyle bir bilgi işveren tarafından sorgulandığında kişi:

1. Etiketleme
2. Ön yargı
3. Ayrımcılık
4. tehlikesiyle karşılaşabilir.

4.2. Kişinin Mahremiyetine Müdahale

Ruh sağlığı, bireyin en derin özel alanlarından biridir. İşverenin bununla ilgilenmesi çoğu zaman mahremiyet ihlalidir.

4.3. İş Performansı ile Ruh Sağlığı Geçmişi Her Zaman Bağlantılı Değildir

Birçok psikiyatrik rahatsızlık:

1. Kontrol altında tutulabilir
2. Düzenli tedavi ile tamamen stabilize olabilir
3. Profesyonel hayattan bağımsız gelişebilir

Dolayısıyla bu bilginin iş performansı üzerinde genellenebilir bir etkisi yoktur.

5. Çalışan Psikiyatrik Durumunu Açıklamak Zorunda mıdır?

Hayır.

Bir çalışan işverenine:

1. Depresyon
2. Anksiyete
3. Psikolojik tedavi
4. İlaç kullanımı
5. Geçmiş psikolojik travmalar

gibi özel sağlık bilgilerini açıklamakla yükümlü değildir.

Ancak eğer kişinin durumu:

1. İş güvenliğini etkiliyor
2. Ciddi risk oluşturuyor
3. İş yerinde kazaya yol açabilecek nitelikteyse

Bu durumda yalnızca iş yeri hekimine bilgi vermek uygun olabilir. İşverenin kendisine açıklama yapmak ise gerekli değildir.

6. İşveren Psikolojik Test Uygulayabilir mi?

Bazı şirketler işe alımda kişilik envanteri, stres yönetimi testi veya davranış profili analizi uygulayabilir. Bu testler:

1. Psikiyatri kaydı yerine geçmez
2. Ruh sağlığı geçmişini sorgulamaz
3. Klinik teşhis koymaz

Ancak bu testlerin uygulanabilmesi için:

1. Adayın açık rızası gerekir
2. Test sonuçları sadece işe uygunluk değerlendirmesi için kullanılabilir
3. İşe alım dışındaki amaçlarla kullanılması yasaktır

7. İşveren Psikiyatrik Durum Nedeniyle İşten Çıkarabilir mi?

Genel olarak hayır.

Bir işveren, çalışanın psikiyatri geçmişi nedeniyle işten çıkarma yapamaz. Ancak bazı istisnai durumlar vardır:

1. Çalışan iş güvenliğini riske atıyorsa
2. Yapılan iş yüksek dikkat gerektiriyorsa
3. İş yeri hekimi kişinin çalışmasının sakıncalı olduğunu belirtiyorsa

Yine de bu durumda bile işveren doğrudan işten çıkarma yoluna gidemez. Öncelikle:

1. Görev değişikliği,
2. Uygun pozisyona geçiş,
3. İzin,
4. Rehabilitasyon gibi çözümler sunulmalıdır.

8. Psikiyatri Kaydı Silinebilir mi?

Hayır. Psikiyatrik geçmiş, diğer tıbbi kayıtlar gibi tıbbi arşiv niteliğindedir ve silinmez. Ancak bu kayıtlar:

1. Çok sıkı şekilde korunur
2. Hiçbir kurumla paylaşılmaz
3. Yalnızca kişinin kendisine açıktır

Dolayısıyla işverenin bu kayıtlara ulaşma ihtimali hukuken yoktur.

9. İşverenin Psikiyatri Kaydı Sorması Durumunda Ne Yapılmalı?

Aday açısından:

1. “Bu bilgi özel nitelikli kişisel veridir, paylaşmak istemiyorum.” diyebilirsiniz.
2. Sorunun yasal olmadığını belirtebilirsiniz.
3. Görüşmeyi sonlandırma hakkınız vardır.

Çalışan açısından:

1. Veriyi paylaşmak zorunda değilsiniz.
2. Talep yazılı veya sözlü olabilir; ikisi de hukuka aykırıdır.
3. Gerekirse KVKK’ye şikâyet hakkınız vardır.

10. Konuya İlişkin Sık Sorulan Sorular ve Cevapları

Aşağıda günlük hayatta çok sık gelen sorulara özel hazırlanmış kapsamlı varyasyonlar bulunuyor:

Soru 1: İş görüşmesinde “Psikolojik tedavi gördünüz mü?” diye soruldu. Cevap vermek zorunda mıyım?

Hayır.

Bu soru hukuka aykırıdır. Cevap vermek zorunda değilsiniz.

Soru 2: İşveren E-Nabız kayıtlarımı görebilir mi?

Kesinlikle hayır.

Bu bilgilere yalnızca siz ve yetkili sağlık personeli erişebilir.

Soru 3: Psikiyatri ilacı kullanmam işe engel olur mu?

Genellikle hayır.

Çoğu psikiyatrik ilaç kişinin iş performansını etkilemez.

Soru 4: İşveren psikolojik test uyguladı, bu yasal mı?

Açık rızanız varsa evet, ancak test:

1. Ruh sağlığı geçmişinizi sorgulayamaz
2. Teşhis koyamaz
3. Sadece kişilik analizi amacıyla kullanılabilir

Soru 5: Psikiyatrik rahatsızlığım iş kazası riskini artırıyorsa ne yapmalıyım?

Bu durumda doğrudan işverene değil, iş yeri hekimine bilgi vermek doğru olur. Durumu değerlendirmek hekimin görevidir.

Soru 6: İşveren “Psikiyatri raporu getir.” diyebilir mi?

Hayır.

Sadece iş yeri hekimi gerekli görürse sağlık raporu isteyebilir, ama bu raporun içeriği işverene verilmez.

Soru 7: İş yerinde psikolojik tedavi gördüğüm öğrenilirse işten çıkarılabilir miyim?

Hayır.

Bu ayrımcılık oluşturur ve hukuka aykırıdır.

Soru 8: Psikiyatri geçmişim devlet kurumlarında işe girmemi engeller mi?

Genel olarak hayır.

Sadece özel güvenlik, polislik, askeriye gibi alanlarda durum farklı değerlendirilebilir.

Soru 9: İşveren gizlice doktoruma sorarsa ne olur?

Doktorunuz böyle bir bilgi verirse ciddi hukuki suç işlemiş olur. Sağlık personeli bilgi paylaşamaz.

Soru 10: İşe alımda sağlık raporu istendi, bu raporda psikiyatri bilgisi görünür mü?

Hayır.

Genel işe giriş raporlarında psikiyatrik geçmiş yer almaz.

11. İşverenin Psikiyatri Kaydı Sorma Hakkı Yoktur

Tüm hukuki ve etik çerçeve değerlendirildiğinde:

1. Psikiyatrik geçmiş özel nitelikli kişisel veridir.
2. İşverenin bu bilgiyi sorma, talep etme, inceleme, isteme veya erişme hakkı yoktur.
3. Bu tür talepler hukuka aykırıdır.
4. Çalışan veya aday bu bilgiyi paylaşmak zorunda değildir.

Günümüzde ruh sağlığı sorunları son derece yaygın olup, iş hayatı artık bu durumu normal bir durum olarak kabul etmeye başlamıştır. Psikiyatrik tedavi görmek veya geçmişte ruh sağlığı desteği almak iş performansını ya da kişiliği olumsuz göstermez.

Her bireyin özel hayatı ve sağlık durumu, gizlilik kapsamında korunması gereken temel haklardandır. Bu yüzden iş hayatında kişisel sağlık bilgilerinin sorgulanması yerine, çalışanların yetkinliklerine ve profesyonel becerilerine odaklanmak en sağlıklı yaklaşım olacaktır.

Psikiyatrik destek almak, ruh sağlığı için adım atmak ya da geçmişte bir tedavi sürecinden geçmek; bir insanın mesleki yetkinliğini, karakterini veya çalışma azmini belirleyen bir unsur değildir. Bugünün modern iş dünyasında asıl önem kazanan; kişinin bilgi birikimi, profesyonel duruşu, iletişim becerileri ve işine duyduğu bağlılıktır.

Bu nedenle işverenlerin çalışanların özel yaşamına, özellikle de psikiyatrik geçmişlerine dair sorular yöneltmesi hem etik dışı hem de hukuka aykırıdır. Her bireyin sağlık verisi, anayasal bir hak olarak mutlak gizlilik kapsamındadır.

Unutulmamalıdır ki ruh sağlığı desteği almak bir zayıflık değil, aksine kişinin kendini geliştirme çabasıdır. Sağlıklı bir çalışma ortamı da ancak çalışanların kişisel mahremiyetinin korunmasıyla mümkündür. İş yaşamında adaletin, saygının ve insan onurunun korunması; üretkenliğin en önemli yapı taşlarındandır.

Kısacası: Psikiyatri kaydı iş hayatına engel değildir; fakat bu bilgiyi sorgulamak, insan haklarına ve yasalara aykırıdır. Çalışma yaşamının tüm tarafları, mahremiyeti ve bireyin onurunu koruyan bu prensipleri gözettiği sürece daha güvenli, daha verimli ve daha insancıl bir iş kültürü oluşacaktır.