Üniforma hayali kuran binlerce genç için, fiziki yeterlilik ve sözlü mülakatlar kadar, hatta bazen ondan daha stresli olan bir aşama vardır: Genel Sağlık Taraması. Özellikle geçmiş yıllarda; sınav stresi, ailevi kayıplar veya basit bir uyku bozukluğu nedeniyle psikiyatri servisine başvurmuş, basit bir ilaç yazdırmış adaylar için bu süreç tam bir bilinmeze dönüşebiliyor.
E-Nabız sisteminin geçmişe dönük tüm kayıtları tutmasıyla birlikte, "Acaba 3 yıl önce aldığım ilaç polis olmama engel mi?" ya da "Lisede konulan dikkat dağınıklığı teşhisi uzman çavuş olmamı engeller mi?" soruları en sık sorulan sorular haline geldi.
Bu kapsamlı rehberde; Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliği ve TSK Sağlık Yeteneği Yönetmeliği çerçevesinde, psikiyatri geçmişinin adaylık sürecine etkilerini, "A Dilimi" sağlık şartlarını, itiraz süreçlerini ve hukuki haklarınızı en ince detayına kadar inceleyeceğiz.
1. Sağlık Yönetmeliklerinin Temel Mantığı Nedir?
Polislik (POMEM, PMYO, PAEM, Çarşı ve Mahalle Bekçiliği) ve Askerlik (Subay, Astsubay, Uzman Erbaş, Sözleşmeli Er) meslekleri, silahlı görev yapılan ve yüksek psikolojik dayanıklılık gerektiren mesleklerdir. Bu nedenle kurumlar, adayların sadece bedenen değil, ruhen de tam sağlıklı olmasını ister.
Yönetmeliklerin temel amacı; adayın silah taşıma ehliyetine sahip olup olmadığını, stres altında sağlıklı karar verip veremeyeceğini ve intihar ya da öfke kontrolü gibi riskler taşıyıp taşımadığını tespit etmektir. Ancak burada en büyük kafa karışıklığı, geçici durumlar ile kalıcı hastalıkların birbirine karıştırılmasından kaynaklanmaktadır.
Yönetmeliklerin İki Farklı Yapısı
Polislik ve Askeriye (Jandarma dahil) iki farklı yönetmeliğe tabidir. Bu ayrımı bilmek hayati önem taşır:
- Emniyet Teşkilatı (Polislik): Genellikle "Son iki yıl semptomsuz geçirme" kuralına odaklanır.
- TSK ve Jandarma (Uzman Erbaş/Subay): Geçmiş tanılarına karşı biraz daha katı olabilir, ancak "geçirilmiş" (tedaviyle düzelmiş) tanılar için belirli esneklikler tanınmıştır.
2. Emniyet Teşkilatı (Polislik) İçin Psikiyatri Geçmişi
Polis adayları için referans kaynağı Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliği'dir. Adayların öğrenci olabilmesi için psikiyatrik açıdan "A Dilimi" sağlık şartlarını taşıması gerekir.
"Son İki Yıl" Kuralı Nedir?
Yönetmelik, psikiyatrik rahatsızlıkları sınıflandırırken hastalığın kronik (kalıcı) olup olmadığına ve son atağın üzerinden ne kadar zaman geçtiğine bakar.
Eğer geçmişte; sınav kaygısı, hafif depresif nöbet, uyum bozukluğu gibi geçici bir tanı aldıysanız ve son iki yıldır herhangi bir semptom göstermiyor, ilaç kullanmıyor ve tedavi görmüyorsanız; polisliğe engel durumunuz genellikle ortadan kalkmış sayılır.
Önemli Detay: Burada doktorun E-Nabız üzerindeki tanısı ve reçete edilen ilacın türü belirleyicidir. Eğer tanı "Kronik Anksiyete" veya "Şizofreni", "Bipolar Bozukluk" gibi kalıcı ve ağır ruhsal hastalıklar sınıfındaysa, üzerinden 10 yıl da geçse "D Dilimi" olarak değerlendirilir ve elenme sebebi olur. Ancak basit, geçici durumlarda (Örn: F43.2 Uyum Bozukluğu) tedavi bitmişse ve sağlam raporu alınabiliyorsa süreç olumlu ilerler.
3. Uzman Çavuşluk ve Askeri Personel İçin Psikiyatri Geçmişi
TSK Sağlık Yeteneği Yönetmeliği, polisliğe göre bazı konularda daha detaycıdır. Askeri personel adaylarında (Uzman Erbaş, Astsubay vb.) psikiyatrik geçmiş, "Ruh Sağlığı ve Hastalıkları" maddesinde değerlendirilir.
A16F1 ve Geçirilmiş Tanılar
Yönetmelikte hastalıklar kodlarla belirlenmiştir. Örneğin, geçmişte bir kez depresyon geçirip iyileşmiş birisi için durum "Geçirilmiş" olarak nitelendirilir.
- Geçici Durumlar: Okul başarısızlığı, sınav stresi, basit ailevi sorunlar nedeniyle alınan kısa süreli destekler, muayene anında herhangi bir bulgu yoksa ve kişi tam sağlıklıysa genellikle "Sağlam" kabul edilir.
- Riskli Tanılar: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), madde kullanım geçmişi, kendine zarar verme (self-mutilasyon/faça) izleri veya dürtü kontrol bozuklukları, askeri personel alımlarında kesin elenme sebebidir.
Askeriyede doktorlar, kişinin "Silahlı Görev Yapabilir" raporu alıp alamayacağına odaklanır. Geçmişteki bir tanı, stres altında tekrarlama riski taşıyorsa doktor "B Dilimi" veya "D Dilimi" vererek adayı eleyebilir.
4. En Sık Karşılaşılan Tanılar ve Etkileri
Adayların E-Nabız geçmişlerinde en çok görülen ve endişe yaratan tanılar şunlardır:
a) Anksiyete (Kaygı) Bozukluğu
Çok yaygındır. Eğer tedavi tamamlanmış, ilaç kullanımı bitmiş ve kişi şu an tam sağlıklıysa; polislikte son 2 yıl kuralına uyuyorsa, askeriyede ise muayene anında bulgu yoksa genellikle sorun teşkil etmez. Ancak "Yaygın Anksiyete Bozukluğu" tanısı kronikleşmişse engeldir.
b) Depresyon (Depresif Nöbet)
Tek bir atak geçirilmiş ve iyileşilmişse (Örn: Bir yakının vefatı sonrası yas süreci), bu durum engel olmayabilir. Ancak "Tekrarlayan Depresif Bozukluk" tanısı varsa, bu durum sistemde kronik bir meyli işaret ettiği için elenme sebebidir.
c) DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite)
Bu tanı, özellikle askeriye ve polislikte en gri alanlardan biridir. Çocuklukta konulan tanılar yetişkinlikte devam etmiyorsa, detaylı bir psikometrik test ve değerlendirme ile "Sağlam" raporu alınabilir. Ancak yetişkinlikte hala ilaç kullanımı (Ritalin, Concerta vb.) devam ediyorsa aday kabul edilmez.
d) Uyku Bozuklukları (İnsomnia)
Genellikle basit uyku bozuklukları, altında yatan başka bir psikolojik neden yoksa engel değildir.
5. İlaç Geçmişi ve Kırmızı/Yeşil Reçete Sorunu
Adaylar sıklıkla "Prozac kullandım elenir miyim?", "Lustral yazdırmıştım sorun olur mu?" diye sorarlar. Burada ilacın isminden ziyade, ilacın ne kadar süreyle ve hangi tanı için kullanıldığı önemlidir.
- Kısa Süreli Kullanım: 1-2 ay ilaç kullanıp bırakan ve tedavisi sonlanan adaylar, durumlarını "Epikriz Raporu" ile belgelediklerinde şansları yüksektir.
- Uzun Süreli ve Devam Eden Kullanım: Mülakat veya sağlık taraması sırasında hala antidepresan veya antipsikotik ilaç kullanan adayların, "Silahlı görev yapabilir" raporu alması neredeyse imkansızdır.
6. Süreç Nasıl İşler? Hastanede Sizi Ne Bekliyor?
Sınavları kazandınız ve hastane sevk kağıdınızı aldınız. Psikiyatri polikliniğinde süreç şu şekilde işler:
- Sorgulama: Doktor T.C. kimlik numaranız ile E-Nabız ve Medula sistemine girer. Tüm ilaç ve hastane geçmişinizi görür.
- Mülakat: Doktor size "Daha önce psikolojik destek aldın mı?", "İlaç kullandın mı?", "Vücudunda kesik izi var mı?" gibi sorular sorar. Burada dürüstlük en önemli politikadır. Ekranda gördüğü şeyi inkar etmek, "Güvenilirlik" açısından sizi zora sokar.
- Değerlendirme: Eğer geçmişte bir tanı görürse, doktor sizden bu tanının detaylarını sorar. Gerekirse sizi psikoloğa sevk ederek MMPI (Kişilik Testi) gibi testler isteyebilir.
- Karar:
- Sağlam: Geçmiş önemsiz, şu an turp gibisiniz.
- Madde Kararı (B/D Dilimi): Geçmişteki tanı yönetmeliğe aykırı bulundu, elendiniz.
7. Epikriz Raporunun Hayati Önemi
Eğer geçmişinizde psikiyatri girişi varsa, hastaneye gitmeden önce yapmanız gereken en stratejik hamle Epikriz Raporu (Durum Bildirir Rapor) temin etmektir.
Tanıyı koyan hastaneden veya doktordan alacağınız; "Hastanın o dönemdeki şikayeti sınav stresi kaynaklı olup, geçici bir durumdur. Tedavisi tamamlanmış, tam şifa ile taburcu edilmiştir. İlaç kullanımı sonlanmıştır ve şu an herhangi bir psikopatolojisi yoktur." şeklinde bir rapor, kurul doktorunun elini rahatlatır ve karar verirken pozitif düşünmesini sağlar. Bu belge, sizin "hasta" değil, "geçici bir sorun yaşamış ve çözmüş sağlıklı birey" olduğunuzun kanıtıdır.
8. Elenirsem Ne Yapmalıyım? İtiraz ve Hukuk Yolu
Sağlık taramasında psikiyatri bölümünden "Polis Olamaz" veya "Uzman Erbaş Olamaz" kararı aldınız. Her şey bitti mi? Hayır.
a) İdari İtiraz Hakkı
Raporu aldığınız tarihten itibaren (genellikle 3 iş günü içinde) İl Sağlık Müdürlüğü'ne giderek rapora itiraz etme hakkınız vardır. Müdürlük sizi başka bir hastaneye (Hakem Hastane) sevk eder.
- İkinci hastane "Sağlam" verirse, üçüncü bir hastaneye sevk edilirsiniz.
- Üçüncü hastanenin kararı kesindir.
b) İdari Dava (Yürütmeyi Durdurma ve İptal)
İtiraz sürecinden de olumsuz sonuç alırsanız, İdare Mahkemesi'ne dava açma hakkınız doğar. Türk hukukunda "Mevcut Durum İlkesi" geçerlidir.
Mahkemeler genellikle şu görüşü savunur: "Kişinin geçmişte bir rahatsızlık geçirmesi, ömür boyu bu meslekten men edilmesini gerektirmez. Önemli olan kişinin şu anki sağlık durumudur."
Mahkeme kararıyla adaylar tam teşekküllü bir eğitim araştırma hastanesine sevk edilir. Buradan alınacak "Güncel psikiyatrik muayenesinde patoloji saptanmamıştır, sağlamdır" raporu ile adaylar okula/mesleğe geri dönebilirler. Emsal kararlar incelendiğinde, sadece "geçmiş kaydı var" diye elenen ancak şu an sağlıklı olan adayların davaları büyük oranda kazandığı görülmektedir.
9. Adaylara Altın Değerinde Tavsiyeler
- E-Nabız Kontrolü: Başvuru yapmadan önce E-Nabız'ınızı detaylıca inceleyin. Hangi tarihte, hangi tanının girildiğini bilin. Bazen doktorlar yanlışlıkla "Anksiyete" yerine daha ağır kodlar girebilmektedir. Varsa böyle bir yanlışlık, düzelttirmeye çalışın.
- Dürüst Olun: Doktora "Hiç gitmedim" derseniz ve o ekranda ilacınızı görürse, size olan güveni sarsılır. "Evet hocam, üniversite sınavı döneminde uykusuzluk için gitmiştim, 1 ay kullandım ve bıraktım, şu an çok iyiyim" demek çok daha profesyoneldir.
- Belge Toplayın: Geçmiş tedavilerinize dair "Tedavi Sonuç Raporu" veya epikrizlerinizi yanınızda bulundurun.
- Kendine Güven: Psikiyatri muayenesi de bir nevi mülakattır. Odaya girişiniz, duruşunuz, sorulara verdiğiniz net cevaplar doktorun kanaatini etkiler. Ezik, çekingen veya aşırı kaygılı durmak, "Acaba hala devam mı ediyor?" şüphesi uyandırır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. 5 yıl önce antidepresan kullandım, polisliğe engel mi? Eğer tedavi tamamlanmışsa, son 2 yıldır herhangi bir semptom, ilaç kullanımı ve tedavi yoksa (A dilimi şartlarını taşıyorsanız) genellikle engel değildir. Ancak tanının niteliği (kronik olup olmadığı) önemlidir.
2. Dikkat dağınıklığı ilacı (Ritalin/Concerta) kullanımı uzman çavuşluğa engel mi? Aktif kullanım kesinlikle engeldir. Geçmişte kullanım varsa, bunun çocukluk çağında kaldığı ve yetişkinlikte dikkat eksikliği sorunu yaşanmadığı testlerle kanıtlanmalıdır. Aksi takdirde elenme riski yüksektir.
3. "F" kodlu tanılar (F41, F32 vb.) ne anlama geliyor? F kodları uluslararası hastalık sınıflandırmasıdır. F32 Depresif nöbetleri, F41 Anksiyete bozukluklarını işaret eder. Kodun yanındaki rakamlar hastalığın şiddetini belirtir. Her F kodu elenme sebebi değildir; hastalığın seyri ve şu anki durumunuz belirleyicidir.
4. İtiraz edersem kazanma şansım nedir? Eğer gerçekten sağlıklıysanız ve geçmişteki tanı basit bir uyum bozukluğu ise, itiraz süreçlerinde veya mahkeme yolunda kazanma şansınız oldukça yüksektir. Mahkemeler kişinin "o anki" sağlık durumunu esas alır.
5. Vücudumdaki jilet izi (faça) psikiyatride sorun olur mu? Evet. Jilet izleri, "Kişilik Bozukluğu" veya "Kendine Zarar Verme Davranışı" olarak değerlendirilir. Hem cildiye hem de psikiyatri bölümünden elenme sebebidir. Bu konuda yönetmelikler oldukça katıdır.
Psikiyatri geçmişi, üniforma giymek isteyen adaylar için korkutucu bir bariyer gibi görünse de, bilgi sahibi olunduğunda aşılabilir bir süreçtir. Unutmayın ki devlet, "hiç hasta olmamış robotlar" değil, "ruh sağlığı yerinde, görevini yapabilecek bireyler" aramaktadır.
Geçmişte yaşadığınız geçici bir stres durumu, gelecekteki kahramanlıklarınıza engel olmak zorunda değildir. Mevzuata hakim olun, sağlığınıza güvenin ve haklarınızı sonuna kadar arayın.
Yasal Uyarı: Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Sağlık yönetmelikleri ve kanunlar zamanla değişebilir. En doğru ve güncel bilgi için resmi kurumların duyurularını takip etmeniz ve hukuki durumlarda bir avukata danışmanız önerilir.
