Psikoloji eğitiminin sonuna geldiniz. Diplomalar alındı, ofis tutuldu veya bir klinikte odaya yerleşildi. Kapıda adınız yazıyor. Birazdan kapı çalacak ve içeri hiç tanımadığınız, acı çeken, çözüm arayan bir insan girecek. O an, teorik kitaplardaki vaka örneklerinin hiçbiri aklınıza gelmeyebilir. Kalbiniz çarparken aklınızda tek bir soru yankılanır: "Şimdi ne yapacağım?"
İlk seans, terapinin temelinin atıldığı, "Terapötik İttifak" dediğimiz o büyülü güven bağının kurulduğu en kritik andır. İlk seansta yapılan hatalar, sonraki seansların verimini düşürebilir; ancak doğru bir başlangıç, sürecin yarısını halletmek demektir.
Bu rehber, Fen-Edebiyat fakültesi sıralarından kalkıp klinisyen koltuğuna oturan genç meslektaşlarımız için, bir süpervizörün not defterinden süzülen **"İlk Seansın Anatomisi"**ni çıkarmak için hazırlandı. İşte kapı çalmadan önce bilmeniz gereken her şey.
1. Hazırlık Aşaması: Sahne Kurulumu ve Zihinsel Hazırlık
Danışan odaya girmeden seans başlar. Fiziksel ve zihinsel hazırlık, sizin kaygınızı yönetmenizin anahtarıdır.
Fiziksel Ortam (Setting)
Terapi odası nötr, güvenli ve kapsayıcı olmalıdır.
- Koltuk Düzeni: Danışanla "yüz yüze" ama tam karşı karşıya değil, hafif açılı (V şeklinde) oturmak, göz temasını kaçırmak istediklerinde onlara alan tanır. Diz dize oturmak tehditkar olabilir.
- Saat Konumu: Saati danışanın arkasındaki duvara, sizin görebileceğiniz bir yere asın. Sürekli kol saatine bakmak danışana "Sıkıldı mı?" veya "Sürem mi bitti?" mesajı verir ve kaygı yaratır.
- Peçete: Danışanın ulaşabileceği mesafede dolu bir peçete kutusu mutlaka olmalıdır. Ağlamak, terapideki en savunmasız andır; peçete aramak bu anı bölmemelidir.
Zihinsel Hazırlık (Grounding)
Yeni mezunların en büyük hatası, seans öncesi notlara boğulmaktır. Oysa ihtiyacınız olan bilgi değil, sakinliktir.
- Derin bir nefes alın.
- Kendi "Performans Kaygınızı" fark edin. "Mükemmel olmak zorunda değilim, sadece orada ve dinlemeye hazır olmalıyım" cümlesini kendinize hatırlatın.
2. Karşılama ve İlk Temas: Buzları Eritmek
Kapıyı açtığınız an, profesyonel kimliğinizi giydiğiniz andır. Gülümseyen, sakin ve kendinden emin bir duruş sergileyin.
- Tanışma: "Merhaba, hoş geldiniz. Ben Psikolog [Adınız Soyadınız]. Buyurun, şöyle geçebiliriz." (Tokalaşmak, pandemi sonrası değişse de, danışan elini uzatırsa geri çevirmemek kültürel bir bağ kurucudur).
- Küçük Konuşma (Small Talk): Kliniğe gelirken trafik nasıldı, yerinizi kolay buldu mu? Bu kısa ve yüzeysel konuşma, danışanın odaya ve size alışması (aklimatizasyon) için gereklidir. Doğrudan "Sorununuz nedir?" diye girmek çok sert bir başlangıçtır.
3. Çerçeveyi Çizmek: Onam ve Kurallar (Yapılandırma)
Danışan koltuğa oturduğunda, iplerin sizin elinizde olduğunu hissetmek ister. İlk 5-10 dakika mutlaka "Bilgilendirilmiş Onam" (Informed Consent) ve terapi çerçevesine ayrılmalıdır. Bu kısım sizi amatörlükten profesyonelliğe taşır.
Şu maddeleri net bir dille aktarın:
- Gizlilik İlkesi: "Burada konuştuğumuz her şey bu odada ve ikimizin arasında kalacaktır. Sizin izniniz olmadan aileniz dahil kimseyle bilgi paylaşılmaz."
- Gizliliğin İhlal Sınırları (Hayati Önem): "ANCAK; kendinize zarar verme planınız varsa, bir başkasına zarar verme riskiniz varsa veya yasal olarak bildirilmesi zorunlu bir suç (çocuk istismarı vb.) söz konusuysa, güvenliğinizi sağlamak adına gizliliği bozmak ve gerekli mercilere haber vermek zorundayım." (Bunu söylemek yasal ve etik zorunluluktur).
- Süre ve Ücret: Seansların 50 dakika süreceğini, iptal politikasını (Örn: 24 saat önceden haber verilmeyen iptallerin ücretlendirilmesi) baştan konuşun.
4. Anamnez Alma: Hikayeyi Derinleştirmek
Çerçeve çizildikten sonra, topu danışana atma zamanı gelir. İşte anamnez (vaka öyküsü) almanın iskeleti:
A. Açılış Sorusu
- "Sizi bugün buraya getiren şey nedir?"
- "Hangi konuda destek almak istersiniz?" Bu açık uçlu sorular, danışanın kendi kelimeleriyle derdini anlatmasını sağlar. İlk dakikalarda sözünü kesmeyin, sadece aktif dinleyin (baş sallama, "hımm", "anlıyorum" gibi minimal teşvikler).
B. Şikayetin Öyküsü (Mevcut Durum)
Sorun tanımlandıktan sonra (Örn: "Çok kaygılıyım"), detaylandırmanız gerekir:
- Ne zamandır var? (Süre)
- Ne sıklıkla oluyor? (Frekans)
- Şiddeti nedir? (1-10 arası puanlasanız kaç olur?)
- Tetikleyiciler neler? (Hangi durumlarda artıyor?)
- Neden Şimdi? (Yıllardır kaygılısınız ama neden 3 ay önce değil de bugün randevu aldınız? Bardağı taşıran son damla neydi?)
C. Psikiyatrik ve Tıbbi Geçmiş
Psikologların atlamaması gereken, biyolojik ve medikal geçmiş sorgusudur:
- Daha önce terapi aldınız mı? (Aldıysa ne işe yaradı, ne yaramadı?)
- Şu an kullandığınız bir ilaç var mı?
- Tanısı konmuş kronik bir rahatsızlığınız var mı? (Tiroid bozuklukları depresyonu taklit edebilir, bu yüzden medikal dışlama önemlidir).
- Alkol ve madde kullanım durumu nedir?
D. Aile ve Sosyal Destek Sistemi
Kişi bir ada değildir. İçinde bulunduğu sistemi anlamalısınız.
- Kimlerle yaşıyor?
- Ebeveynleri hayatta mı, ilişkileri nasıl?
- Çalışıyor mu / Okuyor mu?
- Yakın arkadaşı veya derdini paylaştığı kimse var mı?
5. Kritik Viraj: İntihar ve Risk Değerlendirmesi
Yeni mezunların sormaktan en çok çekindiği, ancak atlanması "malpraktis" (mesleki hata) sayılan kısımdır. Eğer danışan depresifse, umutsuzluktan bahsediyorsa açıkça sormalısınız.
Soru Kalıpları:
- "Kendinizi çok çaresiz hissettiğinizden bahsettiniz. Aklınızdan hiç kendinize zarar verme düşüncesi geçti mi?"
- Eğer cevap "Evet" ise: "Bununla ilgili bir planınız var mı? Ne zaman ve nasıl yapacağınızı düşündünüz mü?"
Uzman Notu: İntiharı sormak, intiharı akla getirmez; aksine danışanın üzerindeki yükü paylaşmasını sağlar. Eğer aktif bir plan varsa, terapi odasında kriz müdahale protokolü devreye girer (Yakınlarına haber verme ve hastane sevki).
6. Kapanış ve Formülasyon
Seansın son 5-10 dakikasına girdiğinizde, toparlamaya başlamalısınız.
Özetleme ve Yansıtma
Danışana onu dinlediğinizi ve anladığınızı göstermenin en iyi yolu, anlattıklarını özetlemektir. "Bugün, iş yerindeki baskının sizi ne kadar bunalttığını, bu stresin evdeki ilişkilerinize yansıdığını ve geçmişteki başarısızlık korkularınızı tetiklediğini konuştuk. Doğru anlamış mıyım?"
Ön Formülasyon (Umut Aşılama)
Danışan odadan çıkarken "Anlaşıldım" ve "Çözüm var" hissiyle çıkmalıdır. "Anlattıklarınızdan, yaşadığınız kaygının aslında kendinizi korumaya yönelik bir mekanizma olduğunu görüyorum. Önümüzdeki seanslarda bu mekanizmanın nasıl çalıştığını ve bunu nasıl daha işlevsel hale getirebileceğimizi birlikte çalışacağız."
Bir Sonraki Randevu
Gelecek seansın gününü ve saatini netleştirin. Bu, danışana süreklilik ve güven hissi verir.
İlk Seansta Yapılmaması Gereken 5 Hata
- Öğüt Vermek: "Bence eşinizden ayrılmalısınız" veya "Kafana takma" demek. Terapist yol gösterir, direksiyonu tutmaz.
- Kendi Hayatından Bahsetmek: "Ben de aynı şeyi yaşadım" demek. Seans sizin değil, danışanın alanıdır.
- Aşırı Soru Sormak (Sorgu Memuru Modu): Arka arkaya "Nerede? Ne zaman? Kim?" sormak yerine, "Bana o anı biraz daha anlatır mısınız?" demek daha derinleştiricidir.
- Sessizlikten Korkmak: Danışan sustuğunda hemen araya girmeyin. Belki o an zihninde bir şeyleri işliyordur. Sessizliğe saygı duyun.
- Tanı Koymak: İlk seanstan "Sizde Borderline Kişilik Bozukluğu var" demek etik ve teknik olarak yanlıştır. Tanı bir süreçtir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru: Danışan sürekli ağlarsa ne yapmalıyım? Cevap: Sakin kalın. Ağlamasını durdurmaya ("Lütfen ağlamayın") çalışmayın. Peçeteyi uzatın ve "Şu an yoğun duygular hissettiğinizi görüyorum, burası ağlamak için güvenli bir yer, acele etmeyin" diyerek duygusunu kapsayın.
Soru: Danışan "Benim neyim var, iyileşir miyim?" diye sorarsa? Cevap: Garanti vermek etik değildir ("Kesin iyileşirsin" demeyin). Şunu diyebilirsiniz: "Yaşadığınız zorluklar, terapi ile çalışılabilecek ve çözüm üretilebilecek konular. Birlikte çalışarak bu süreci yönetebileceğimize inanıyorum."
Soru: Seans süresini nasıl kontrol edeceğim? Cevap: Duvar saati bunun içindir. Son 10 dakika kala "Süremizin sonuna yaklaşıyoruz, yavaş yavaş toparlayalım" uyarısı yapmak, seansın pat diye bitmesini engeller.
Mükemmel Seans Yoktur, Yeterince İyi Seans Vardır
Sevgili meslektaşım, ilk seansınızda muhtemelen sesiniz titreyecek, belki bir soruyu sormayı unutacaksınız veya "Keşke şunu demeseydim" diyeceksiniz. Bunlar sürecin en doğal parçasıdır.
Winnicott'ın "Yeterince İyi Anne" kavramı gibi, terapistin de "Yeterince İyi" olması yeterlidir. Önemli olan mükemmel teknikler uygulamak değil; danışanın o odadan çıkarken "Beni yargılamadan dinleyen biri var" hissini yaşamasıdır.
Kendi koltuğunuza oturun, derin bir nefes alın ve odaya giren insan hikayesine saygıyla tanıklık edin. Yolculuğunuz başlıyor.
