Askerlikten Muafiyet İçin "Elverişsizdir" Raporu Alma Şartları

Askerlik hizmeti, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan her sağlıklı erkek birey için anayasal bir ödevdir. Ancak, bu hizmetin yerine getirilebilmesi için bireyin hem fiziksel hem de ruhsal açıdan belirli standartları karşılaması gerekir. Sağlık durumu askerlik yapmaya engel teşkil eden yükümlüler için kanun koyucu, "Askerliğe Elverişli Değildir" (halk arasında bilinen adıyla muafiyet veya çürük) raporu düzenlemesini getirmiştir.

Bu kapsamlı rehberde; askerlikten muafiyet sürecini, sağlık yönetmeliğindeki kriterleri, heyet süreçlerini ve raporun onaylanma aşamalarını en ince detayına kadar inceleyeceğiz. Amacımız, sağlık sorunları nedeniyle endişe yaşayan yükümlülere, mevzuata uygun, net ve anlaşılır bir yol haritası sunmaktır.

1. Askerlikten Muafiyet Nedir ve Hukuki Dayanağı

Askerlik muafiyeti, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Sağlık Yeteneği Yönetmeliği'nde belirtilen hastalık veya fiziksel kusurlara sahip olan bireylerin, askerlik hizmetinden kalıcı olarak affedilmesi durumudur. Bu karar keyfi bir uygulama değil, tamamen tıbbi bulgulara ve yönetmelik maddelerine dayanan resmi bir işlemdir.

TSK Sağlık Yeteneği Yönetmeliği’nin Mantığı

Yönetmelik, hastalıkları ve arızaları belirli kodlar ve dilimlerle sınıflandırır. Bu sınıflandırma, kişinin askerlik yapıp yapamayacağını belirleyen temel terazidir.

1. A Dilimi: Sağlıklı veya hafif rahatsızlıkları olanları kapsar. (Askerlik yapar, "Komando olamaz" gibi notlar düşülebilir).
2. B Dilimi: Askerlik hizmetine engel olmayan ancak bazı kısıtlamalar gerektiren durumlar (Genellikle geri hizmet veya "elverişlidir" kararı verilir, ancak savaş zamanı alınabilirler).
3. D Dilimi: Askerlik hizmetine engel teşkil eden kalıcı hastalık ve arızalar. "Askerliğe Elverişli Değildir" raporu bu dilimdeki rahatsızlıklar için verilir.

2. Adım Adım Muayene ve Rapor Süreci

Muafiyet raporu alma süreci, askerlik yoklaması ile başlar ve yetkili sağlık kuruluşunun sağlık kurulu (heyet) kararı ile son bulur. İşte adım adım izlemeniz gereken yol:

Adım 1: e-Devlet Üzerinden Yoklama Başvurusu

Süreç, e-Devlet sistemi üzerinden "ASAL Yoklama Başvurusu" yapılmasıyla başlar. Burada dolduracağınız "Sağlık Durumu Hakkında Bilgi Formu" hayati önem taşır.

1. Dikkat: Var olan hastalığınızı, kullandığınız ilaçları ve ameliyat geçmişinizi bu formda eksiksiz beyan etmelisiniz. "Bir şey olmaz" diyerek saklanan hastalıklar, ileride mağduriyet yaşamanıza neden olabilir.

Adım 2: Aile Hekimi Muayenesi

Başvurunuzun ardından sistem sizi kayıtlı olduğunuz aile hekimine yönlendirir. Aile hekimi ilk süzgeçtir.

1. Eğer bariz bir sağlık sorununuz (örneğin aşırı kilo, yürüme engeli, görme kaybı vb.) veya beyan ettiğiniz bir hastalığınız varsa, aile hekimi sizi "Askerliğe Elverişlidir" kararı vermeden, doğrudan yetkili bir hastaneye sevk eder.
2. Önemli Not: Aile hekiminin "Elverişsizdir" raporu verme yetkisi yoktur. Sadece hastaneye sevk edebilir.

Adım 3: Hastane ve İlgili Poliklinik Muayenesi

Sevkle gittiğiniz hastanede, hastalığınızla ilgili polikliniğe (Göz, Ortopedi, Dahiliye, Psikiyatri vb.) başvurursunuz.

1. Doktorlar gerekli tetkikleri (MR, Röntgen, Kan Tahlili, Görme Testi vb.) yapar.
2. Mevcut raporlarınız ve epikrizleriniz varsa bunları mutlaka doktora sunmalısınız. Ancak askeri kararlarda genellikle hastanenin kendi yaptığı güncel testler esas alınır.

Adım 4: Sağlık Kurulu (Heyet) Kararı

İlgili branş doktoru, bulguların TSK Sağlık Yeteneği Yönetmeliği'ndeki "D Dilimi"ne uyduğunu tespit ederse, sizi hastanenin Sağlık Kuruluna sevk eder.

1. Heyet, birden fazla doktorun bulunduğu bir kuruldur.
2. Dosyanız incelenir ve nihai karar burada verilir. Karar, "Askerliğe Elverişli Değildir" şeklinde raporlanır.

3. En Sık Muafiyet Verilen Hastalık Grupları

Yönetmelik yüzlerce hastalığı kapsasa da, uygulamada en sık karşılaşılan muafiyet sebepleri belirli ana başlıklarda toplanır.

A. Göz Hastalıkları

Göz, askerlik için en kritik organlardan biridir. Görme kusurları belirli sınırları aştığında muafiyet sebebi sayılır.

1. Yüksek Dereceli Kırma Kusurları: Her iki gözün görme dereceleri (miyop, hipermetrop veya astigmat) ayrı ayrı değerlendirilir. Genellikle her bir gözde veya iki gözün toplamında belirli bir diyoptri sınırının (yönetmelikteki güncel sınırlara göre, örneğin toplamda 14 derece üzeri gibi durumlar) aşılması gerekir.
2. Keratokonus: İleri evre keratokonus hastalığı ve görme keskinliğini düşüren kornea problemleri.
3. Görme Kaybı: Bir gözün görmesinin tam veya tama yakın kaybı.

B. Ortopedik Rahatsızlıklar

Hareket kabiliyetini kısıtlayan durumlar askerliğe engeldir.

1. Düz Taban (Pes Planus): Her düz taban muaf olmaz. Yalnızca basma bozukluğunun ileri derecede olduğu (röntgenle açı ölçümü yapılır) ve ayağın anatomik yapısının bozulduğu durumlar kapsama girer.
2. Omurga Eğrilikleri: İleri derecede Skolyoz veya Kifoz.
3. Eklem Sorunları: Tekrarlayan çıkıklar, hareket kısıtlılığı yaratan platin/vida uygulamaları, uzuv kayıpları veya kısalıkları.

C. Kilo Problemleri (Obezite ve Zayıflık)

Askerlikte boy ve kilo oranı belirli bir dengede olmalıdır. Bu denge bozulduğunda süreç şu şekilde işler:

1. Sınır Değerler: Boyunuza göre belirlenen alt ve üst kilo sınırları vardır.
2. Ertesi Yıla Bırakma: Eğer kilonuz sınırdan fazlaysa veya çok azsa, heyet size doğrudan muafiyet vermeyebilir. Genellikle "1 Yıl Sevk Geciktirmesi" (Ertesi Yıla Bırakma) kararı verilir.
3. Süreç: Bu erteleme kararı toplamda 3 yıla kadar (bazı durumlarda 2 yıl) sürebilir. 3. yılın sonunda kilo problemi hala düzelmemişse ve sınırlar içerisine girmemişse "Askerliğe Elverişsizdir" raporu verilir.

D. Psikolojik Rahatsızlıklar

Psikiyatri muayeneleri hassas ve süreç odaklıdır.

1. Uyum Bozuklukları: Antisosyal kişilik bozukluğu, ileri derece anksiyete, depresyon gibi durumlar.
2. Süreç: Psikolojik rahatsızlıklarda genellikle tek muayenede karar verilmez. Kişi "Kıta Hastanesi"nde gözlem altında tutulabilir veya sivil hastanelerde "Ertesi Yıla Bırakma" kararları ile süreç takip edilir. İlaç geçmişi ve hastane yatış kayıtları (geçmiş dökümler) belirleyicidir.

E. Dahili ve Kronik Hastalıklar

Sürekli ilaç kullanımı ve takip gerektiren, fiziksel eforu kısıtlayan hastalıklar.

1. Kalp Hastalıkları: Doğuştan kalp kapak hastalıkları, ritim bozuklukları, hipertansiyon.
2. Metabolik Hastalıklar: Tip 1 Diyabet (Şeker hastalığı) kesin muafiyet sebebidir. İnsülin direnci veya Tip 2 diyabet durumları komplikasyonlara göre değerlendirilir.
3. Solunum Yolları: İleri derece astım, KOAH gibi solunum kapasitesini düşüren hastalıklar.
4. Bulaşıcı Hastalıklar: Tedavisi mümkün olmayan, kronikleşmiş bulaşıcı hastalıklar (Örneğin; İleri evre Hepatit komplikasyonları veya HIV pozitiflik durumu - kişinin beyanı ve testlerle sabittir).

4. "Ertesi Yıla Bırakma" Kararı Ne Anlama Gelir?

Birçok yükümlü, hastaneye gittiğinde doğrudan muafiyet alacağını düşünür ancak "Ertesi Yıla Bırakma" kararı ile karşılaşır. Bu durum bir ret değil, bir ertelemedir.

1. Geçici Sağlık Sorunları: Doktor, mevcut rahatsızlığın zamanla düzelebileceğini (örneğin kilo verebileceğini, kırığın iyileşebileceğini veya psikolojik durumun düzelebileceğini) öngörüyorsa bu kararı verir.
2. Prosedür: Karar sonrası askerliğiniz 1 yıl ertelenir. Bir sonraki yıl tekrar muayeneye gitmeniz gerekir.
3. Sonuç: Aynı rahatsızlık devam ediyorsa, yönetmelikte belirtilen süre sonunda (genelde 3. işlemde) kesin rapor düzenlenir.

5. Raporun Onaylanma Süreci ve Kesinleşmesi

Hastaneden "Askerliğe Elverişli Değildir" raporunu elinize almanız sürecin bittiği anlamına gelmez. Bu rapor bir "ön rapor" niteliğindedir.

1. MSB Sağlık Dairesi Onayı: Hastane, düzenlediği raporu Milli Savunma Bakanlığı (MSB) Sağlık Dairesi Başkanlığı'na gönderir.
2. İnceleme: Üst kurul raporu, ekindeki tetkikleri ve kararın yönetmeliğe uygunluğunu inceler.
3. Kesinleşme: Eğer rapor usulüne ve fenne uygunsa onaylanır ve kesinleşir. Onaylanan rapor, askerlik şubenize bildirilir ve askerlik durum belgeniz e-Devlet üzerinde "Muaf" olarak güncellenir.
4. İtiraz/Ret: Çok nadir de olsa, üst kurul raporda eksiklik veya hata görürse, yükümlüyü başka bir hastaneye ("Hakem Hastane") sevk edebilir.

6. Sıkça Sorulan Sorular (Kullanıcı Deneyimi Odaklı)

Yükümlülerin aklındaki en karmaşık soruları netleştirmek için derlediğimiz bu bölüm, süreci daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.

Muafiyet Raporu İş Hayatını Etkiler mi?

Genel olarak hayır. Özel sektörde veya sivil memuriyette (engelli kadrosu hariç), askerlikten muaf olmak bir engel teşkil etmez. Tam tersine, askerlik ilişiği olmaması birçok işveren için tercih sebebidir. Ancak, polislik, bekçilik veya TSK bünyesinde sivil memurluk gibi "sağlık şartı" aranan özel mesleklerde, muafiyete sebep olan hastalık engel teşkil edebilir.

Düz Tabanım, Kesin Muaf Olur muyum?

Sadece ayağınızın tabanının düz olması yetmez. Ayakta deformasyon, ağrı, nasırlaşma ve röntgen ölçümlerinde belirli açıların (kalkaneal yükseklik vb.) altında kalması gerekir. Hafif düz tabanlık "A Dilimi" kabul edilir ve askerliğe engel değildir.

Rapor İçin Ücret Ödenir mi?

Hayır. Askerlik yoklaması kapsamında yapılan sevklerde, devlet hastanelerinde yapılan muayene, tetkik ve heyet raporu işlemleri için yükümlüden herhangi bir ücret talep edilmez.

Muayenede Hastalığımı Gizlersem Ne Olur?

Hastalığınızı gizleyip askere giderseniz ve birlikte rahatsızlanırsanız, süreç çok daha zorlu olabilir. "Hakkında yalan beyanda bulunmak" suçlamasıyla karşılaşma ihtimaliniz düşük olsa da, sağlığınızın kötüleşmesi riski yüksektir. Birlik revirinden hastaneye sevk almak, sivil hayattaki kadar hızlı olmayabilir.

Muafiyet Raporu "Engelli Raporu" Yerine Geçer mi?

Hayır. Askerliğe elverişsizlik raporu ile Engelli Sağlık Kurulu Raporu tamamen farklı mevzuatlardır. Askerlikten muaf olan biri, sivil hayatta %40 üzeri engelli sayılmayabilir. Engelli haklarından yararlanmak için ayrıca Sağlık Bakanlığı onaylı bir hastaneden engelli raporu almanız gerekir.

7. Rapor Kararına İtiraz Hakkı

Eğer hastane heyeti size "Askerliğe Elverişlidir" kararı verdi ancak siz sağlığınızın buna uygun olmadığını düşünüyorsanız, itiraz hakkınız mevcuttur.

1. Süre: Rapor tarihinden itibaren 30 gün içinde itiraz etmelisiniz.
2. Yeri: İl Sağlık Müdürlüğü’ne dilekçe ile başvurulur.
3. Süreç: İl Sağlık Müdürlüğü sizi başka bir hastaneye sevk eder.
4. İkinci hastane de aynı kararı verirse karar kesinleşir.
5. İkinci hastane farklı karar verirse (sizin lehinize), üçüncü bir hastaneye (Hakem Hastane) sevk edilirsiniz. Hakem hastanenin kararı kesindir.

Sağlık Her Şeyden Önemlidir

Askerlik hizmeti kutsal bir vazife olsa da, devletimiz vatandaşının can güvenliğini ve sağlığını her şeyin üzerinde tutar. "Askerliğe Elverişsizdir" raporu, bir eksiklik veya yetersizlik değil; mevcut sağlık durumunuzun askerlik koşullarında risk oluşturabileceğini belgeleyen hukuki bir statüdür.

Eğer yönetmelik kapsamına giren bir rahatsızlığınız varsa, süreci dürüstlükle ve sabırla yürütmeniz, gerekli belgeleri eksiksiz sunmanız en doğru yol olacaktır. Unutmayın ki, doğru beyan ve doğru muayene, hem sizin sağlığınızı korur hem de TSK'nın operasyonel gücünün sağlıklı bireylerden oluşmasını sağlar.

Bu süreçte e-Devlet üzerinden takibinizi düzenli yapmayı ve sevk sürelerini kaçırmamayı ihmal etmeyin.