Evlilik başvurusunda bulunan çiftlerin en çok sorguladığı konulardan biri, sağlık raporu alırken bir psikiyatri uzmanına görünmek zorunda olup olmadıklarıdır. Bu sorunun cevabını en net haliyle vererek başlayalım:
Hayır, evlilik için alınan standart sağlık raporunda rutin bir psikiyatri muayenesi prosedürü bulunmamaktadır.
Ancak bu durumun istisnaları ve yasal dayanakları vardır. Aile hekiminiz, genel muayene sırasında "ayırt etme gücünü" etkileyen belirgin bir durum, davranış bozukluğu veya yasal ehliyeti kısıtlayacak bir zihinsel durum şüphesi hissederse, sizi bir hastanenin psikiyatri servisine sevk edebilir. Yani süreç, standart bir prosedürden ziyade, hekimin gözlemine ve kişinin beyanına dayalı olarak ilerler.
Evlilik Sağlık Raporunun Amacı Nedir?
Bu raporun temel amacı, evlenecek kişilerin hem birbirlerine hem de doğacak çocuklarına zarar verebilecek bulaşıcı veya genetik hastalıklara sahip olup olmadıklarını belirlemektir. Ayrıca kişinin evliliğin getirdiği yasal sorumlulukları anlayabilecek "temyiz kudretine" (ayırt etme gücüne) sahip olup olmadığı da bu raporla teyit edilir.
Türk Medeni Kanunu, evliliğin sağlıklı bir temel üzerine kurulmasını hedefler. Bu nedenle rapor süreci bir formalite değil, halk sağlığını koruyan önemli bir adımdır.
1. Aile Hekimi Muayenesi ve Psikolojik Değerlendirme Süreci
Evlilik raporu almak için ilk başvurulacak yer genellikle bağlı bulunduğunuz **Aile Sağlığı Merkezi (Aile Hekimi)**dir. Süreç şu şekilde işler:
Hekimin Gözlemi Esastır
Aile hekimi, başvuru yapan kişiyi fiziksel olarak muayene ederken aynı zamanda kısa bir sözlü mülakat da yapar. Bu mülakat sırasında kişinin sorulara verdiği cevaplar, olayları kavrama yeteneği ve genel ruh hali değerlendirilir.
- Eğer kişi sorulara mantıklı cevaplar veriyorsa,
- Zaman ve mekan algısı yerindeyse,
- Evliliğin ne anlama geldiğini ve hukuki sonuçlarını kavrayabiliyorsa, hekim genellikle psikolojik açıdan "evliliğe engel bir durum yoktur" kanaatine varır.
Ne Zaman Psikiyatriye Sevk Edilirsiniz?
Rutin süreçte psikiyatrist yoktur ancak aşağıdaki durumlarda aile hekimi raporu doğrudan vermez ve sizi tam teşekküllü bir hastanenin psikiyatri polikliniğine sevk eder:
- Belirgin Zihinsel Yetersizlik: Kişinin iletişim kurmakta zorlanması veya algı düzeyinin evlilik kurumunu anlayamayacak kadar düşük olması.
- Ağır Psikotik Durumlar: Muayene sırasında halüsinasyon, hezeyan veya saldırganlık gibi ağır ruhsal belirtilerin gözlemlenmesi.
- Vesayet Altında Olma Şüphesi: Kişinin yasal olarak kendi kararlarını alamayacak durumda (kısıtlı) olduğuna dair bir kayıt veya şüphe varsa.
- Kişinin Beyanı: Kişinin halihazırda ağır bir psikiyatrik tedavi gördüğünü veya evliliğe engel olabilecek bir durumu olduğunu beyan etmesi.
Önemli Not: Geçmişte depresyon, anksiyete (kaygı bozukluğu) veya panik atak gibi yaygın ruhsal sorunlar için tedavi görmüş olmanız veya antidepresan kullanıyor olmanız, genellikle evliliğe engel teşkil etmez ve ekstra bir psikiyatri muayenesi gerektirmez. Buradaki kıstas, kişinin "ayırt etme gücüne" sahip olup olmadığıdır.
2. Türk Medeni Kanunu ve Akıl Sağlığı
Yasal çerçeveye baktığımızda, evliliği engelleyen durumlar Türk Medeni Kanunu'nun ilgili maddelerinde açıkça belirtilmiştir.
Akıl Hastalığı Evliliğe Engel midir?
Her akıl hastalığı evliliğe engel değildir. Kanuna göre; akıl hastalığının evliliğe engel olabilmesi için şu şartların oluşması gerekir:
- Hastalığın iyileşmesinin tıbben olanaksız olması.
- Bu hastalığın, evliliği diğer taraf veya altsoy (çocuklar) için tehlikeli kılması.
- Kişinin ayırt etme gücünden (temyiz kudreti) tamamen yoksun olması.
Bu tür durumlarda sağlık kurulu raporu istenir. Ancak toplumda sıkça görülen duygu durum bozuklukları, hafif seyirli psikolojik rahatsızlıklar evliliğe engel sayılmaz. Buradaki temel amaç, kişinin "Evet" derken neye evet dediğini bilmesidir.
3. Evlilik Raporunda Yapılan Rutin Testler Nelerdir?
Psikiyatri muayenesi rutin olmasa da, fiziksel sağlık taramaları oldukça detaylıdır. İşte evlilik yolundaki çiftlerin yaptırması gereken zorunlu testler ve nedenleri:
A. SMA (Spinal Müsküler Atrofi) Tarama Testi
Son yıllarda Türkiye'de evlilik öncesi tarama programına eklenen en kritik testlerden biridir.
- Neden Yapılır? SMA, genetik geçişli ve tedavisi oldukça zor/maliyetli bir hastalıktır. Çiftlerin her ikisinin de taşıyıcı olması durumunda, doğacak bebeğin SMA hastası olma riski %25'tir.
- Süreç: Genellikle önce erkekten kan örneği alınır. Eğer erkek taşıyıcı çıkarsa, kadından da örnek alınır. Her ikisi de taşıyıcıysa, çiftlere tüp bebek (PGT yöntemi) gibi sağlıklı çocuk sahibi olma yöntemleri hakkında genetik danışmanlık verilir.
B. Talasemi (Akdeniz Anemisi) Testi
Ülkemiz Akdeniz havzasında yer aldığı için Talasemi taşıyıcılığı oldukça yaygındır.
- Hemoglobin Elektroforezi: Bu test ile kişilerin taşıyıcı olup olmadığı belirlenir.
- Sonuç: Çiftlerin her ikisi de taşıyıcı ise evliliğe engel değildir ancak doğacak çocukların hasta olma riskine karşı bilgilendirme yapılır.
C. Bulaşıcı Hastalık Testleri (VDRL, HIV, Hepatit)
Halk sağlığını korumak ve eşlerin birbirini riskler konusunda bilgilendirmesini sağlamak amacıyla yapılır.
- Hepatit B ve Hepatit C: Cinsel yolla ve kan yoluyla bulaşan bu virüslerin tespiti önemlidir. Taşıyıcı olan taraf varsa, diğer eşin aşılanması sağlanarak koruma oluşturulur.
- HIV (AIDS): HIV pozitiflik durumu evliliğe yasal bir engel değildir. Ancak eşin bu durumu bilmesi ve gerekli önlemlerin alınması şarttır. Danışmanlık verilir.
- Sifiliz (Frengi): Önemli Ayrım: Frengi, tedavi edilmediği sürece evliliğe engel teşkil eden nadir hastalıklardan biridir. Test pozitif çıkarsa, kişi tedavi olana kadar evlilik raporu düzenlenmez. Tedavi sonrası rapor verilir.
D. Kan Grubu Analizi
Kan uyuşmazlığı (Rh uyuşmazlığı) tespiti için yapılır.
- Kadın Rh negatif (-), erkek Rh pozitif (+) ise kan uyuşmazlığı vardır.
- Bu durum evliliğe engel değildir. Sadece hamilelik ve doğum sürecinde "Kan Uyuşmazlığı İğnesi" yapılması gerektiği not edilir.
4. Akciğer Filmi (Tüberküloz Taraması)
Verem (Tüberküloz), hava yoluyla bulaşan ciddi bir hastalıktır. Geçmiş yıllarda zorunlu olan akciğer filmi, günümüzde her Aile Hekimliği tarafından rutin olarak istenmeyebilir ancak Verem Savaş Dispanserleri üzerinden sürecin yürütüldüğü bölgeler mevcuttur.
- Aktif verem hastalığı tespit edilirse, tedavi tamamlanana kadar evlilik raporu bekletilir. Tedavi ile bulaşıcılık geçtiğinde rapor verilir.
5. Raporu Alma Süreci: Adım Adım Rehber
Kafa karışıklığını önlemek adına, süreci adım adım şöyle özetleyebiliriz:
- Fotoğraf ve Kimlik: Çiftler, kimlik belgeleri ve vesikalık fotoğrafları ile birlikte Aile Sağlığı Merkezi'ne başvurur.
- Kan Verme: Aile hekimi gerekli testleri sisteme girer. Kan verme işlemi genellikle sabah saatlerinde (aç karnına olması tercih edilir) Aile Sağlığı Merkezi'nde veya yönlendirilen bir devlet hastanesinde yapılır.
- Akciğer Filmi (Gerekirse): Hekim isterse Verem Savaş Dispanseri'ne yönlendirme yapar.
- SMA Numunesi: Erkek adaydan SMA taraması için numune alınır.
- Sonuçların Çıkması: Kan sonuçları genellikle 1-2 gün içinde, SMA sonucu ise biraz daha uzun sürede (bazı durumlarda 1-2 hafta) çıkabilir. Ancak nikah raporu için SMA sonucunun sisteme düşmesi beklenmelidir.
- Hekim Onayı: Tüm sonuçlar temizse veya gerekli danışmanlıklar verildiyse, aile hekimi e-Rapor sistemi üzerinden fotoğraflı sağlık raporunu onaylar.
6. Sıkça Sorulan Sorular ve Merak Edilenler
Kullanıcıların zihnindeki en spesifik soruları ve net yanıtlarını aşağıda derledik.
"Antidepresan Kullanıyorum, Evlenmeme Engel Olur Mu?"
Hayır. Depresyon, anksiyete gibi durumlar için ilaç kullanıyor olmanız evliliğe engel değildir. Aile hekimi, sizinle konuştuğunda bilincinizin açık olduğunu ve kararlarınızı mantıklı verebildiğinizi gördüğü sürece, hangi ilacı kullandığınız raporun verilmesini engellemez. Bu durum özel hayatın gizliliği kapsamında değerlendirilir.
"E-Devlet Üzerinden Sağlık Raporu Alınabilir mi?"
Sağlık raporu başvurusunu E-Devlet üzerinden "Kişisel Sağlık Bilgi Formu" doldurarak başlatabilirsiniz ancak fiziki muayene şarttır. Yani doktora gitmeden, sadece internet üzerinden bu raporu alamazsınız.
"Özel Hastaneden Alınan Rapor Geçerli mi?"
Evlilik raporları genellikle Aile Hekimleri tarafından ücretsiz olarak verilir. Ancak, tam teşekküllü özel hastanelerden alınan raporlar da (eğer hastane yetkilendirilmişse ve rapor formatı uygunsa) geçerli olabilir. Yine de en garanti ve hızlı yol, bağlı olduğunuz Aile Hekimidir. Belediye nikah daireleri genellikle devlet kurumlarından (Aile Hekimliği, Devlet Hastanesi) alınan raporları talep eder.
"Raporun Geçerlilik Süresi Ne Kadardır?"
Evlilik için alınan sağlık raporunun geçerlilik süresi 6 aydır. Rapor alındıktan sonra 6 ay içinde nikah işlemi gerçekleştirilmezse, testlerin ve raporun yenilenmesi gerekir.
"Hangi Hastalıklar Evliliğe Kesin Engeldir?"
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu'na göre;
- Frengi (Sifiliz)
- Belsoğukluğu (Gonore)
- Yumuşak Şankr
- Cüzzam (Lepra)
- İleri derecede ve bulaşıcı Verem (Tüberküloz)
Bu hastalıklar iyileşinceye kadar evlilik ertelenir. İyileşme sağlandıktan sonra engel kalkar. Dikkat ederseniz HIV veya Hepatit bu listede "engel" olarak değil, "bilgilendirme ve tedbir" gerektiren hastalıklar statüsündedir.
7. Çiftler İçin Öneriler: Süreci Nasıl Yönetmelisiniz?
Bu süreç sadece bir kağıt parçasından ibaret değildir. Sağlıklı bir gelecek kurmak için bir fırsattır.
- Dürüstlük: Aile hekiminize tıbbi geçmişinizle ilgili dürüst olun. Kullandığınız ilaçlar veya geçirdiğiniz operasyonlar hakkında bilgi vermek, sizin sağlığınızın korunması içindir.
- Zamanlama: Düğün tarihinizden çok önce, en az 1-2 ay öncesinden sağlık raporu işlemlerine başlayın. Kan testlerinde çıkabilecek bir aksilik veya SMA sonucunun gecikmesi gibi durumlar, nikah günü almanızı geciktirebilir. Son dakikaya bırakmak stres yaratır.
- Danışmanlık: Eğer kan uyuşmazlığı veya genetik taşıyıcılık gibi bir durum çıkarsa, paniğe kapılmayın. Tıbbi genetik uzmanlarından danışmanlık alarak sağlıklı çocuk sahibi olmanın yollarını öğrenin. Tıbbın sunduğu imkanlar günümüzde oldukça geniştir.
8. Psikolojik Yeterlilik ve Evlilik Olgunluğu
Yazımızın başında belirttiğimiz gibi, rutin bir psikiyatri muayenesi yoktur. Ancak evlilik, sadece fiziksel değil, psikolojik bir hazırlık da gerektirir.
Evlilik ehliyeti (yasal yeterlilik) ile evlilik olgunluğu (duygusal yeterlilik) farklı kavramlardır. Devlet sizden yasal ehliyet ister, ancak mutlu bir yuva için duygusal olgunluk gerekir. Eğer;
- Öfke kontrolü sorunu yaşıyorsanız,
- Evliliğin getireceği sorumluluklar konusunda aşırı kaygılıysanız,
- Partnerinizle iletişimde ciddi kopukluklar varsa,
Rapor için zorunlu olmasa bile, kendi isteğinizle bir evlilik öncesi danışmanlığı veya bireysel terapi almanız, ilişkinizin geleceği için atacağınız en sağlam adım olacaktır.
Özetlemek gerekirse; evlilik için sağlık raporu alırken, şüphe çeken özel bir durum veya yasal kısıtlılık yoksa psikiyatri muayenesi yapılmaz. Aile hekiminiz tarafından yapılan genel değerlendirme ve kan testleri, sürecin temelini oluşturur.
Bu prosedürler gözünüzü korkutmasın. Hepsi sizin, eşinizin ve gelecekteki çocuklarınızın sağlığını garanti altına almak için tasarlanmış koruyucu hekimlik uygulamalarıdır. İşlemlerinizi Aile Sağlığı Merkezinizden kolayca başlatabilir, gerekli kan tahlillerini vererek kısa sürede raporunuzu alabilirsiniz.
Evlilik yolundaki tüm çiftlere sağlıklı, huzurlu ve mutlu bir ömür dileriz. Unutmayın, sağlık raporu bir engel değil, sağlıklı bir başlangıcın vizesidir.
Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Tıbbi teşhis veya tedavi yerine geçmez. En doğru ve güncel bilgi için lütfen aile hekiminize veya en yakın sağlık kuruluşuna başvurunuz.
