Eczaneye elinizde reçetenizle girdiğinizi hayal edin. Doktorunuz size depresyon veya anksiyete tedavisi için "Cipralex" yazmış. Ancak eczacı reçeteye bakıyor, rafa yöneliyor ve elinde farklı bir kutuyla geri dönüyor: "Elimizde Cipralex yok ama size Citoles verebilirim, birebir aynısıdır." Veya tam tersi, doktorunuz "Citoles" yazmış ama eczacı "Cipralex verelim, orijinalidir" diyor. İşte o an, hastanın zihninde o kemirici şüphe beliriyor: "Gerçekten aynı mı?", "Biri diğerinin yan sanayisi mi?", "Ucuz olan daha mı kalitesiz?", "Beni iyileştirecek olan o muydu, yoksa bu mu?"
Türkiye'de antidepresan kullanımının artmasıyla birlikte, en çok reçete edilen molekül olan "Essitalopram" üzerinden dönen bu tartışma, aslında sadece iki ilaç markasının kıyaslaması değildir. Bu, tıbbın ve farmakolojinin en önemli konularından biri olan "Orijinal İlaç vs. Jenerik (Muadil) İlaç" meselesidir. İnternet forumlarında "Citoles içtim midem bulandı, Cipralex içtim iyileştim" diyenleri de, "Yıllardır Citoles kullanıyorum, Cipralex'e o kadar para vermeye gerek yok" diyenleri de görebilirsiniz. Peki, bilimsel gerçek nedir? Bu makalede; Citoles ve Cipralex arasındaki ilişkiyi, "muadil" kavramının ne anlama geldiğini, aralarındaki fiyat farkının sebebini ve tedaviye etkilerini, aklınızda hiçbir soru işareti bırakmayacak detayda inceleyeceğiz.
Temel Gerçek: İçinde Ne Var?
Bu sorunun cevabını vermek için öncelikle ilaç kutusunun üzerine değil, içine bakmamız gerekir. Her ilacın iki ana bileşeni vardır:
- Etken Madde (Aktif Farmasötik Bileşen): İlacı "ilaç" yapan, beyninize gidip serotonin kanallarını düzenleyen, hastalığı iyileştiren asıl kimyasal.
- Yardımcı Maddeler (Eksipiyanlar): Etken maddenin mideye kadar taşınmasını sağlayan, hapın dağılmasını, emilmesini, rengini ve tadını belirleyen dolgu maddeleri.
Şimdi iki ilacı masaya yatıralım:
- Cipralex: İçinde 10 mg Essitalopram vardır.
- Citoles: İçinde 10 mg Essitalopram vardır.
Bilimsel ve kimyasal olarak, her iki ilacın da işi yapan kısmı (beyne giden molekül) %100 aynıdır. İkisi de aynı anahtardır, aynı kilidi açar. Yani, "Citoles'in içindeki madde daha az etkili" veya "Cipralex'in içindeki daha kaliteli" diye bir durum söz konusu değildir. Etken madde, formülü belli olan standart bir kimyasaldır.
Orijinal İlaç (Cipralex) Nedir?
Cipralex, Danimarka merkezli ilaç devi Lundbeck firması tarafından geliştirilmiştir. Bir firmanın yeni bir molekül bulması (Ar-Ge), bunu laboratuvarda test etmesi, hayvan deneylerini yapması ve son olarak insanlarda deneyerek (Faz çalışmaları) onay alması yaklaşık 10-15 yıl sürer ve milyarlarca dolara mal olur. Lundbeck firması, Essitalopram molekülünü keşfettiğinde buna "Cipralex" adını vermiş ve patentini almıştır. Patent yasaları gereği, belirli bir süre (genellikle 20 yıl) bu ilacı sadece keşfeden firma üretebilir. Bu süre boyunca firma, Ar-Ge masraflarını çıkarmak için ilacı tek başına satar. İşte buna Orijinal İlaç denir. Cipralex, bu molekülün atasıdır, ilkidir.
Jenerik / Muadil İlaç (Citoles) Nedir?
Orijinal ilacın patent süresi dolduğunda, formül "halka açık" hale gelir. Diğer ilaç firmaları (Türkiye'de Abdi İbrahim, Sanofi, Ali Raif vb.) bu formülü alır ve kendi fabrikalarında üretmeye başlarlar.
- Ar-Ge masrafı yapmazlar (çünkü molekül zaten bulunmuştur).
- Sadece üretim ve paketleme maliyeti vardır.
- Bu yüzden orijinal ilaçtan çok daha ucuza satabilirler.
İşte Citoles, Türkiye'nin yerli ilaç devi Abdi İbrahim tarafından üretilen, Cipralex'in yasal, onaylı ve ruhsatlı bir kopyasıdır (Jeneriğidir). Tıpkı Citoles gibi; Eslorex, Esram, Secita, Tiopram, Elitrex gibi ilaçlar da aynı molekülün diğer firmalarca üretilen muadilleridir.
"Biyoeşdeğerlik" Kavramı: Devlet "Aynısı" Olduğunu Nasıl Biliyor?
Bir firmanın "Ben Cipralex'in aynısını yaptım" demesi yeterli değildir. Sağlık Bakanlığı'ndan ruhsat alabilmesi için "Biyoeşdeğerlik Çalışması" yapmak zorundadır. Bu çalışma şöyledir: Sağlıklı gönüllü insanlara bir gün Cipralex, başka bir gün Citoles verilir. Sonra bu kişilerin kanından belirli aralıklarla (15. dakika, 1. saat, 4. saat vb.) numune alınır.
- İlaç kana ne kadar sürede karıştı?
- Kanda ulaştığı maksimum seviye ne?
- Vücuttan ne kadar sürede atıldı?
Eğer Citoles'in grafiği, Cipralex'in grafiği ile %80-125 aralığında örtüşüyorsa (ki genellikle %95 üzeri örtüşür), o zaman devlet der ki: "Bu iki ilaç biyolojik olarak eşdeğerdir, birbirinin yerine kullanılabilir." Citoles, bu testleri geçmiş ve Cipralex ile aynı etkiyi yarattığı kanıtlanmış bir ilaçtır. Yani "yan sanayi" tabiri, kalitesiz demek değildir; "aynı teknolojiyi kullanan başka marka" demektir.
Neden Bazı Hastalar "Biri İyi, Diğeri Kötü" Diyor?
Bilimsel olarak aynı olmalarına rağmen, hasta forumlarında "Citoles beni mahvetti, Cipralex'e geçince düzeldim" veya tam tersi yorumlar görmemizin üç ana sebebi vardır:
1. Yardımcı Maddeler (Eksipiyanlar) Farkı
Etken maddeler aynı olsa da, hapın dolgu maddeleri farklı olabilir.
- Cipralex'in dış kaplamasında kullanılan bir madde ile Citoles'in dolgusunda kullanılan nişasta türü veya boyar madde farklı olabilir.
- Çok nadir de olsa, bazı hastaların bu "yardımcı maddelere" karşı hassasiyeti veya alerjisi olabilir.
- Bu durum, ilacın midede çözünme hızını mikroskobik düzeyde değiştirebilir. Bu fark, tedavi sonucunu değiştirecek boyutta değildir ancak hassas midelerde "bulantı" veya "yanma" hissini farklılaştırabilir.
2. Nosebo Etkisi (Psikolojik Önyargı)
Bu en güçlü faktördür. Hasta eczaneye gittiğinde, eczacı "Orijinali yok, sana yerli veriyorum" dediğinde veya hasta aradaki fiyat farkını görüp "Ucuz olan kalitesizdir" diye düşündüğünde beyin Nosebo (Negatif Plasebo) etkisi üretir. Hasta, ilacı daha yutmadan "bunun işe yaramayacağına" veya "yan etki yapacağına" inanmıştır. Bu inançla ilacı içtiğinde, en ufak bir baş ağrısını bile ilaca bağlar. "Bak gördün mü, ucuz ilaç başımı ağrıttı" der. Oysa aynı baş ağrısını orijinal ilacı içerken de yaşayabilirdi ama onu "hastalığa" bağlardı. Yapılan kör çalışmalarda (hastaya hangi ilacı içtiği söylenmeden yapılan testlerde), hastaların iki ilaç arasındaki farkı ayırt edemediği görülmüştür. Fark, genellikle kutuyu gördükten sonra oluşur.
3. Hastalığın Doğal Seyri
Depresyon ve anksiyete dalgalı seyreder. Hasta Cipralex kullanırken kötü bir haftasına denk gelebilir. Sonra Citoles'e geçer ve o hafta tesadüfen iyileşme dönemine girer. Hasta bunu "Cipralex işe yaramadı, Citoles düzeltti" sanır. Oysa iyileşme zamanla ilgili bir süreçtir, marka değişimiyle değil.
Fiyat Farkı Neden Var? Ucuz Olan Kötü Mü?
Eczaneye gittiğinizde Cipralex ile Citoles arasında bazen ciddi fiyat farkları, bazen de "fiyat farkı ödemesi" çıkar.
- Cipralex Pahalıdır: Çünkü orijinal firmadır, marka değeri yüksektir ve global fiyat politikaları vardır.
- Citoles Uygundur: Çünkü yerli üretimdir, Ar-Ge maliyeti yoktur ve rekabetçi fiyat politikası izler.
Devlet (SGK), geri ödeme sisteminde "eşdeğer ilaçların en ucuzunu" baz alır. Eğer siz ısrarla "Ben orijinal (pahalı) olanı istiyorum" derseniz, devlet "Benim tedavim için ucuz olan (Citoles) yeterli, aradaki farkı sen öde" der. Bu farkı ödüyor olmanız, daha kaliteli bir hizmet aldığınızı değil, sadece bir marka tercihi yaptığınızı gösterir. Marketten su alırken "Erikli" veya "Damla" almak gibidir. İkisi de H2O'dur, ikisi de susuzluğunuzu giderir ama biri marka bilinirliği nedeniyle daha pahalıdır.
Doktorlar Neden Bazen Israrla Birini Yazar?
Bazı doktorlar reçeteye "Cipralex" yazar ve "muadilini verme" diye not düşebilir. Veya özellikle "Citoles" yazar. Bunun sebepleri şunlar olabilir:
- Alışkanlık ve Güven: Doktor yıllardır Cipralex ile binlerce hastayı iyileştirmiştir, o markaya güveni tamdır, risk almak istemez.
- Hasta Psikolojisi: Doktor bilir ki, hastasına "sana en iyisini, orijinalini veriyorum" dediğinde hasta daha çok inanır ve daha çabuk iyileşir.
- Hassas Vakalar: Çok nadir durumlarda (çok yaşlı, çoklu ilaç kullanan hastalar), doktor en ufak bir biyoyararlanım farkını bile riske atmak istemeyebilir.
Ancak günümüzde çoğu doktor için marka önemli değildir; önemli olan Essitalopram molekülünün hastaya ulaşmasıdır.
İlaç Değişimi Yapmak Güvenli Mi?
Diyelim ki 6 aydır Cipralex kullanıyorsunuz ve eczanede bulamadınız, Citoles'e geçmek zorunda kaldınız. Veya Citoles kullanıyordunuz, Esram'a geçtiniz.
- Teorik Olarak: Hiçbir sorun olmaz. Tedaviniz kaldığı yerden devam eder.
- Pratik Olarak: Çok hassas bünyelerde, geçiş yapılan ilk 1-2 gün hafif bir mide yadırgama durumu olabilir. Bu tamamen yardımcı maddelerin farkından kaynaklanır ve geçicidir.
- Öneri: Eğer tedaviniz yolunda gidiyorsa, mümkünse aynı marka ile devam etmek en iyisidir. Çünkü vücudunuz o markanın dolgu maddesine, emilim hızına alışmıştır. Sürekli marka değiştirmek (bir ay onu, bir ay bunu almak), kan düzeyinde mikroskobik dalgalanmalar yapabilir. Ama zorunlu hallerde değiştirmek, tedavisiz kalmaktan milyon kat daha iyidir.
Türkiye Pazarındaki Diğer Kardeşler
Sadece Citoles ve Cipralex değil, eczanede karşınıza çıkabilecek diğer Essitalopram markaları şunlardır. Hepsi biyoeşdeğerdir:
- Eslorex: Yerli firmalardan biri tarafından üretilir, sıkça karşılaşılır.
- Secita: Yine popüler ve güvenilir bir muadildir.
- Esram: Başka bir yerli seçenektir.
- Elitrex, Tiopram, Zendor, Sevpram...
Bu isimlerin hepsi, aslında "Essitalopram" ailesinin farklı soyadlı çocuklarıdır. Hepsinin DNA'sı (etken maddesi) aynıdır.
Hangisini Seçmeliyim?
Eğer doktorunuz veya maddi durumunuz özel bir tercih gerektirmiyorsa:
- Başlangıçta: Hangi marka ile başladıysanız (Cipralex, Citoles veya diğerleri), onunla devam etmeye çalışın. İstikrar iyidir.
- Maliyet: Eğer Cipralex için her ay ciddi bir fiyat farkı ödüyorsanız ve bu bütçenizi zorluyorsa, gönül rahatlığıyla Citoles'e (veya fark çıkmayan diğer muadillere) geçebilirsiniz. Tedavinizden ödün vermiş olmazsınız.
- Bulunabilirlik: Bazen piyasada ilaç sıkıntısı olur. Orijinal ilaç bulunmazsa, muadil ilaç "hayat kurtarıcıdır". "Cipralex yoksa içmem" demek yapılacak en büyük hatadır. İlaçsız geçen her gün, tedavinizin geriye gitmesi demektir.
Marka Değil, Molekül İyileştirir
Özetlemek gerekirse; Citoles ve Cipralex, tedavi edici güçleri açısından AYNI ilaçlardır.
- İkisi de 10 mg Essitalopram içerir.
- İkisi de aynı beyin reseptörlerine bağlanır.
- İkisi de depresyonu ve anksiyeteyi aynı sürede iyileştirir.
Aralarındaki fark; üretici firma, kutu tasarımı, yardımcı maddelerdeki ufak nüanslar ve en önemlisi fiyattır. "Cipralex Mercedes'tir, Citoles Şahin'dir" benzetmesi yanlıştır. Doğru benzetme şudur: "Cipralex Danimarka'da şişelenmiş sudur, Citoles Türkiye'de şişelenmiş sudur." Suyun kalitesi ve susuzluğu giderme özelliği aynıdır; sadece şişenin maliyeti ve nakliyesi fiyata yansır.
Eczacınız size "eşdeğerini veriyorum" dediğinde şüpheye düşmeyin. Türk ilaç sanayisi, dünya standartlarında üretim yapan, denetlenen ve güvenilir bir sanayidir. Güvenmeniz gereken şey kutunun üzerindeki marka değil, içindeki molekülün bilimidir. Tedavinizde marka fanatikliği yapmak yerine, ilacınızı düzenli kullanmaya odaklanın.
