Lustral mı Daha Etkili Prozac mı? İki Dev Antidepresanın Büyük Karşılaşması ve Doğru Tercih

Psikiyatri dünyasının en köklü, en bilinen ve dünya genelinde milyonlarca insan tarafından kullanılan iki ilacı yan yana gelse, kazanan kim olurdu? Bir köşede 1980'lerin efsanesi, "Mutluluk Hapı" lakabının sahibi, yeşil-beyaz kapsülleriyle ikonikleşmiş Prozac (Fluoksetin). Diğer köşede ise 90'larda sahneye çıkan, takıntıların ve kaygının sessiz katili, kalp dostu Lustral (Sertralin).

İnternet arama motorlarında "Lustral mı Prozac mı?", "Hangi antidepresan daha iyi?", "Sertralin mi Fluoksetin mi?" sorularının her gün binlerce kez sorulması tesadüf değildir. Çünkü hastalar, iyileşme yolculuğuna çıkarken en güçlü, en hızlı ve en az yan etkili araca binmek isterler. Doktorunuz size bu iki seçenekten birini sunduğunda veya "Lustral'den Prozac'a geçelim" dediğinde aklınızda beliren "Acaba diğeri daha mı iyiydi?" sorusu çok doğaldır. Ancak tıpta "daha iyi" yoktur, "bana daha uygun" vardır. Bu iki ilaç da aynı aileden (SSRI) olmalarına rağmen, karakterleri gece ile gündüz kadar farklı olabilir.

Bu dev rehberde; Lustral ve Prozac'ı moleküler düzeyden alıp günlük yaşamdaki etkilerine kadar didik didik edeceğiz. Hangisi daha çok enerji verir? Hangisi daha çok uyutur? Kilo ve cinsellik konusunda hangisi daha masum? Takıntılarda hangisi şampiyon? Bilimsel verilerin ışığında, tarafsız ve anlaşılır bir dille bu iki devin karşılaşmasını sunuyoruz.

Ortak Noktalar: Aynı Ailenin Farklı Çocukları

Öncelikle benzerliklerden başlayalım. Hem Lustral (Sertralin) hem de Prozac (Fluoksetin), SSRI (Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörü) grubuna girer.

1. Görevleri: İkisi de beyindeki mutluluk ve huzur elçisi olan Serotonin miktarını artırır.
2. Mekanizmaları: Sinir hücrelerinin serotonini geri yutmasını engelleyerek, serotoninin ortamda daha uzun süre kalmasını sağlarlar.
3. Başarıları: İkisi de FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) onaylıdır, güvenilirdir ve depresyon tedavisinde "altın standart" kabul edilirler.

Yani, "biri depresyonu çözer, diğeri çözmez" diye bir durum yoktur. İkisi de işini yapar. Fark, işi "nasıl" yaptıklarıyla ilgilidir.

1. Enerji ve Motivasyon: Uykucu Ayı mı, Enerjik Tavşan mı?

Bu iki ilaç arasındaki en keskin fark, enerji seviyeleri üzerindedir. Depresyonunuzun türü (uykulu mu, uykusuz mu?) tercihi belirler.

Prozac (Fluoksetin): "Hadi Kalk Gidelim"

Prozac, farmakolojik olarak "Aktive Edici" (Uyarıcı) bir ilaçtır. Beynin ön bölgesinde sadece serotonini değil, dopamin ve noradrenalini de dolaylı olarak artırır.

1. Etkisi: Kişiye enerji verir, uykuyu açar, yorgunluğu alır.
2. Kime Uygun? Sabah yataktan kalkamayan, kolunu kaldıracak hali olmayan, günde 12 saat uyuyan (Atipik Depresyon) hastalar için Prozac tartışmasız daha etkilidir. Onu sabah içtiğinizde gün boyu zinde hissedersiniz.

Lustral (Sertralin): "Sakin Ol ve Rahatla"

Lustral ise daha "Nötr" veya hafif "Sakinleştirici" taraftadır. Prozac kadar "fişekleyici" bir etkisi yoktur.

1. Etkisi: Zihni sakinleştirir, bedeni gevşetir. Enerji patlaması yapmaz ama huzur verir.
2. Kime Uygun? Yerinde duramayan, içi pır pır eden, sürekli kaygılı ve huzursuz (Anksiyeteli Depresyon) hastalar için Lustral daha güvenli bir limandır. Prozac bu hastaları başta daha da gergin yapabilirken, Lustral yumuşatır.

Kazanan: Enerji istiyorsanız Prozac, sakinlik istiyorsanız Lustral.

2. Anksiyete ve Panik Atak: Kim Daha Hızlı Söndürür?

Kaygı bozukluklarında (Panik Atak, Yaygın Anksiyete) ibre biraz daha Lustral'e kayar.

Lustral (Sertralin)

Panik bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) tedavisinde Lustral, hekimlerin elindeki en güçlü silahlardan biridir.

1. Neden? Çünkü Prozac'ın o "uyarıcı" etkisi, panik atak hastasında "çarpıntıyı" tetikleyebilir. Lustral ise daha yumuşak bir giriş yapar (özellikle düşük dozla başlanırsa). Kaygıyı (anksiyeteyi) baskılama gücü, Prozac'a göre bir tık daha önde kabul edilir.

Prozac (Fluoksetin)

Prozac da panik bozuklukta etkilidir ancak tedavinin ilk 10 gününde "Jitteriness" (İçsel Titreme) denilen huzursuzluk hissini yapma ihtimali Lustral'den daha fazladır. Bu yüzden panik hastaları Prozac'a başlarken "daha kötü oldum" diye korkup bırakabilirler.

Kazanan: Panik ve kaygı için Lustral daha konforlu bir başlangıç sunar.

3. Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı): İnatçı Lekeler İçin

Takıntılı düşünceler (OKB) söz konusu olduğunda, iki ilaç da çok güçlüdür. Ancak Lustral'in (Sertralin) bu alandaki şöhreti biraz daha fazladır.

1. Lustral: Yüksek dozlarda (150-200 mg) kullanıldığında, dopaminerjik etkisiyle takıntılı düşünce döngüsünü kırmada çok başarılıdır. "Düşünce durdurucu" etkisi belirgindir.
2. Prozac: OKB tedavisinde de onaylıdır ve etkilidir. Özellikle takıntı yüzünden hayatı felç olmuş, hareket edemeyen hastalarda "harekete geçirici" etkisiyle avantaj sağlar.

Kazanan: Berabere. Ancak yüksek doz toleransı ve kaygıyı azaltma becerisiyle Lustral bir adım öne çıkabilir.

4. Kilo Kontrolü: İştahı Kim Kapatır?

Hastaların en çok merak ettiği raunt budur: "Hangisi zayıflatır, hangisi şişmanlatır?"

Prozac (Fluoksetin)

Bu konuda Prozac'ın eli çok güçlüdür. SSRI grubu içinde "Kilo verdirebilen" nadir ilaçlardandır.

1. Etkisi: Tedavinin özellikle ilk 6 ayında iştahı (özellikle karbonhidrat isteğini) baskılar. Enerji verdiği için de metabolizmayı hızlandırabilir.
2. Sonuç: Prozac kullananlar genellikle kilo almaz, hatta verebilirler. (Uzun vadede bu etki azalabilir).

Lustral (Sertralin)

Lustral, kilo konusunda biraz daha "ortada" durur.

1. Etkisi: Bazı hastalarda mide hassasiyeti nedeniyle başta iştahı keser ama iyileşme döneminde (6 aydan sonra) tatlı krizleri ve iştah açılması yapabilir. Prozac kadar net bir "iştah kapatıcı" değildir.

Kazanan: Kilo kontrolü öncelikse Prozac.

5. Yarılanma Ömrü: Unutkan Hastalar İçin

İşte Prozac'ın diğer tüm antidepresanlara fark attığı, teknik ama hayati bir özellik: Yarılanma Ömrü.

Prozac (Fluoksetin)

Vücuttan atılması günler, hatta haftalar sürer.

1. Avantajı: İlacınızı içmeyi unuttunuz mu? Sorun değil. 2-3 gün bile içmeseniz vücudunuzda hala ilaç vardır. "Yoksunluk krizi" (baş dönmesi, elektrik çarpması) yaşamazsınız. İlacı bırakırken de çok rahattır, kendi kendine azalarak çıkar.
2. Dezavantajı: Eğer ilaç yan etki yaparsa ve kesmek isterseniz, ilacın vücuttan tamamen çıkması 1 ayı bulabilir. Yan etki hemen geçmez.

Lustral (Sertralin)

Yarılanma ömrü daha kısadır (yaklaşık 26 saat).

1. Dezavantajı: İlacı 1-2 gün içmezseniz, "sersemlik, baş dönmesi" hissetmeye başlarsınız. Düzenli kullanım şarttır.
2. Avantajı: İlaç yan etki yaparsa, kestiğinizden 2-3 gün sonra vücuttan temizlenir ve rahatlarsınız.

Kazanan: İlaç içmeyi unutanlar veya düzensiz yaşayanlar için Prozac. Hızlı temizlenmesini isteyenler için Lustral.

6. Mide ve Bağırsak: Hassas Mideler İçin

İki ilaç da serotonin üzerinden etki ettiği için mideyi etkiler (bağırsaklarda da serotonin reseptörü vardır).

1. Lustral: En meşhur yan etkisi **"Mide-Bağırsak Hareketliliği"**dir. İshal, gaz, karın guruldaması ve mide yanması yapma ihtimali Prozac'tan daha yüksektir. Bu yüzden mutlaka "tok karnına" alınmalıdır.
2. Prozac: Mide bulantısı yapabilir ama ishal yapma etkisi Lustral kadar belirgin değildir.

Kazanan: Hassas midesi olanlar için Prozac bir tık daha iyi tolere edilebilir.

7. Kalp Sağlığı: Kardiyologların Favorisi

Eğer kalp hastasıysanız, ritim bozukluğunuz varsa veya by-pass geçirdiyseniz, kazanan bellidir.

1. Lustral (Sertralin): Yapılan büyük bilimsel çalışmalarda (SADHART), kalp krizinden sonra bile en güvenli antidepresanın Sertralin olduğu kanıtlanmıştır. Kalp ritmini bozmaz, kanı hafif sulandırarak pıhtı riskini bile azaltabilir. Kardiyologların favorisidir.
2. Prozac: Genellikle güvenlidir ama çoklu ilaç kullanan kalp hastalarında ilaç etkileşimi riski Lustral'e göre biraz daha fazladır.

Kazanan: Kalp hastaları ve yaşlılar için kesinlikle Lustral.

8. Cinsellik: Zorlu Bir Raunt

Maalesef bu konuda ikisi de sabıkalıdır. Tüm SSRI grubu ilaçlar cinsel isteksizlik ve geç boşalma yapabilir.

1. Lustral: Cinsel yan etkileri (isteksizlik, orgazm güçlüğü) belirgindir.
2. Prozac: Prozac da benzer yan etkiler yapar ancak bazı çalışmalarda Prozac'ın cinsel yan etkilerinin Lustral'e göre çok az daha düşük olduğu veya doz ayarıyla daha kolay yönetildiği görülmüştür. Yine de ikisi arasında devasa bir fark yoktur.

Kazanan: Berabere (İkisi de cinsel hayatı etkileyebilir).

9. Gençler ve Çocuklar İçin

Çocuk ve ergen depresyonunda kullanım onayı açısından Prozac (Fluoksetin) dünyadaki ilk ve en güvenilir ilaçtır. 8 yaşından itibaren kullanımı FDA onaylıdır. Lustral (Sertralin) ise genellikle 6 yaşından itibaren sadece OKB (Takıntı) tedavisinde onaylıdır, depresyon için ikinci tercih olabilir.

Kazanan: Çocuk ve ergenlerde Prozac.

Özet Tablo: Hangi Durumda Hangisi?

En İyi İlaç, Size Uyan İlaçtır

Görüldüğü gibi "Lustral Prozac'tan daha iyidir" veya tam tersini söylemek bilimsel olarak mümkün değildir. İkisi de şampiyonlar ligindedir ama oynadıkları mevki farklıdır.

1. Eğer sabah yataktan kazınarak kalkıyorsanız, hayata karşı isteksizseniz ve biraz "kıpırdanmaya" ihtiyacınız varsa, doktorunuz muhtemelen Prozac (veya muadili Zedprex) seçecektir.
2. Eğer kalbiniz pır pır ediyorsa, sürekli endişeliyseniz, takıntılarınız varsa ve "biraz huzur" arıyorsanız, doktorunuz muhtemelen Lustral (veya muadili Selectra/Misol) seçecektir.

Bu karşılaştırma sadece genel bir rehberdir. Sizin genetiğiniz, karaciğer enzimleriniz ve yaşam tarzınız, bu genellemelerin dışına çıkabilir. Birine Prozac "mucize" gibi gelirken, diğerini uykusuz bırakabilir. Lustral birini "pamuk" gibi yaparken, diğerinin midesini bozabilir. Bu nedenle, "arkadaşıma Prozac iyi gelmiş, ben de onu alayım" demek yerine, şikayetlerinizi (uykulu muyum, gergin miyim?) Psikiyatri Uzmanınıza net bir şekilde anlatın. Doktorunuz, bu iki dev arasındaki seçimi sizin biyolojik haritanıza göre en doğru şekilde yapacaktır. Doğru anahtar, doğru kilidi açar.