Viyana, psikolojinin başkentidir. Birinci Viyana Okulu'nu Freud (Psikanaliz), İkinci Viyana Okulu'nu Adler (Bireysel Psikoloji) kurdu. Ancak Üçüncü Viyana Okulu, üniversite koridorlarında değil, Auschwitz'in dikenli telleri arkasında doğdu.
Viktor Frankl, hamile eşini, annesini, babasını ve kardeşini Nazi kamplarında kaybetti. Aç kaldı, dövüldü, aşağılandı ve ölümün nefesini her an ensesinde hissetti. Ancak o cehennemin ortasında bir şeyi fark etti: "Hayatta kalmayı başaranlar fiziksel olarak en güçlü olanlar değil; yaşamak için bir nedeni, bir amacı olanlardı."
Bu makalede; Frankl'ın tüyler ürperten hayatta kalma mücadelesini, insanın elinden alınamayan o son özgürlüğünü ve modern insanın en büyük hastalığı olan "anlamsızlık boşluğunu" nasıl tedavi ettiğini inceleyeceğiz.
Viktor Frankl Kimdir?
Doğum/Ölüm: 26 Mart 1905 (Viyana) – 2 Eylül 1997 (Viyana). Mesleği: Nörolog, Psikiyatrist ve Holokost Kurtulanı. En Büyük Keşfi: "Logoterapi" (Anlam Terapisi). İnsanın temel motivasyonunun haz veya güç değil, "hayatına bir anlam bulma isteği" olduğunu savundu. Efsanevi eseri "İnsanın Anlam Arayışı", tüm dünyada milyonlarca sattı.
1. Zor Bir Karar: Vize mi, Vicdan mı?
Viktor Frankl, Yahudi bir ailenin çocuğu olarak Viyana'da doğdu. Gençliğinde Freud ile mektuplaştı, sonra Adler'in çevresine girdi ama ikisinin de insanı fazla "mekanik" (dürtülerle çalışan bir makine) gördüğünü düşünerek kendi yolunu çizmeye başladı.
1941 yılında Nazilerin ayak sesleri Viyana sokaklarında duyulurken, Frankl ABD'den vize almayı başardı. Ülkeden kaçıp kariyerini ve kitabını kurtarabilirdi. Ancak yaşlı anne ve babasının vizesi yoktu. Bir gün eve geldiğinde babasının yıkılan bir sinagogdan getirdiği mermer parçasını gördü. Üzerinde İbranice "Anne ve babanı onurlandır ki ömrün uzun olsun" yazıyordu. O an Frankl kararını verdi: Vizesini yırttı ve ailesiyle birlikte kaderine yürümeyi, yani kamplara gitmeyi seçti.
2. Cehennemde Bir Psikiyatrist: Auschwitz Yılları
1942'de Frankl ve ailesi tutuklandı. Yanında hayatının çalışması olan kitabının taslağını taşıyordu, ceketinin astarına dikmişti. Ancak kampa girişte ceketine el konuldu ve taslak yok oldu. Frankl için bu, ilk büyük yıkımdı.
Toplama kampında bir numaraya (119104) indirgenmişti. Her sabah "Acaba bugün gaz odasına mı gideceğim?" korkusuyla uyanıyordu. Ancak bir psikiyatrist gözüyle etrafı izlemeye başladı.
Şunu gördü:
- Elindeki son sigarayı içenler, artık umudunu kesmiş olanlardı ve ertesi sabah ölüyorlardı.
- Elindeki ekmeği başkasıyla paylaşanlar veya "Karımı tekrar görmek istiyorum", "Kitabımı tamamlamak istiyorum" diyenler, o korkunç şartlara rağmen hayatta kalıyordu.
Frankl, Nietzsche'nin şu sözünü kendine mantra edindi: "Yaşamak için bir 'nedeni' olan, her türlü 'nasıla' dayanabilir." O da zihninde kitabını yeniden yazarak ve eşiyle zihinsel konuşmalar yaparak hayata tutundu. (Ne yazık ki eşi Tilly başka bir kampta hayatını kaybetmişti, ama Frankl bunu o an bilmiyordu).
3. Logoterapi: Anlam Yoluyla İyileşmek
1945'te savaş bittiğinde Frankl yapayalnızdı. Ama elinde insanlığa sunacağı büyük bir hediye vardı: Logoterapi. "Logos", Yunanca "anlam" demektir.
Frankl'a göre insan; Freud'un dediği gibi "haz peşinde koşan" veya Adler'in dediği gibi "güç peşinde koşan" bir varlık değildir. İnsan, "anlam arayan" bir varlıktır.
Frankl'ın Üç Temel İlkesi:
- İrade Özgürlüğü: Koşulları seçemeyiz (hasta olabiliriz, hapse girebiliriz) ama koşullara vereceğimiz tepkiyi seçmekte özgürüz. Bu, elimizden alınamayan tek özgürlüktür.
- Anlam İstenci: Ruh sağlığı, kişinin hayatında bir anlam bulmasına bağlıdır.
- Hayatın Anlamı: Anlam soyut değildir, somuttur ve kişiden kişiye değişir. Herkes kendi anlamını kendi bulmalıdır.
4. Hayatın Anlamı Nasıl Bulunur? 3 Yol
Frankl'a göre "Hayatın anlamı nedir?" sorusu yanlıştır. Doğru soru şudur: "Hayat şu an benden ne istiyor?" Anlam üç yolla bulunabilir:
- Bir Eser Yaratmak veya İş Yapmak: Kitap yazmak, çocuk büyütmek, bir bahçe düzenlemek. Dünyaya bir iz bırakmak.
- Bir Şey Yaşamak veya Birini Sevmek: Doğayı izlemek, sanatla büyülenmek veya bir insanı tüm biricikliğiyle sevmek.
- Kaçınılmaz Acıya Karşı Tavır Almak: Eğer kaderi değiştiremiyorsak (örneğin iyileşmez bir hastalık), kendimizi değiştiririz. Acıyı onurlu bir şekilde karşılamak, en yüce anlamdır.
5. Modern Hastalık: "Varoluşsal Boşluk"
Frankl, savaştan sonra Viyana'ya döndüğünde yeni bir salgın fark etti. İnsanların karnı toktu, evleri sıcaktı ama mutsuzlardı. Buna "Varoluşsal Boşluk" (Existential Vacuum) adını verdi.
Pazar Nevrozu (Sunday Neurosis): Hafta içi çok çalışan insanların, pazar günü iş bittiğinde üzerlerine çöken o anlamsızlık ve sıkıntı hissi. "Ben ne yapıyorum? Bu hayatın amacı ne?" sorusuyla yüzleşmekten kaçmak için insanlar alkole, aşırı yemeye veya eğlenceye sığınıyordu. Frankl, günümüzdeki depresyonların çoğunun biyolojik değil, "anlamsızlık kökenli" (noöjenik nevroz) olduğunu 70 yıl önce söylemişti.
6. Teknikler: Korkunun Üzerine Gitmek
Logoterapi sadece felsefe değil, pratik bir tedavidir. Frankl iki önemli teknik geliştirdi:
- Paradoksal Niyet (Paradoxical Intention): Korktuğunuz şeyi bilerek yapmaya çalışmak.
- Örnek: Uykusuzluk çeken birine "Uyumaya çalışma, aksine uyanık kalmaya çalış" demek. Korku (uyuyamama korkusu) ortadan kalkınca, uyku kendiliğinden gelir.
- Düşünceyi Odağından Saptırma (Dereflection): Soruna aşırı odaklanmayı bırakıp, dikkati dışarıya (başka birine veya amaca) yöneltmek.
7. En Önemli Eserleri
- İnsanın Anlam Arayışı: (ABD Kongre Kütüphanesi tarafından "Amerika'yı en çok etkileyen 10 kitaptan biri" seçilmiştir. Mutlaka okunmalı).
- Duyulmayan Anlam Çığlığı: (Modern toplumun anlamsızlık krizini anlatır).
- Psikoterapi ve Din: (Ruh sağlığı ve maneviyat ilişkisi).
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS - FAQ)
Frankl "Hayatın anlamı şudur" dedi mi?
Hayır. Satrançta "en iyi hamle" diye bir şey yoktur; oyunun o anki durumuna göre en iyi hamle vardır. Hayatın anlamı da kişiye, yaşa ve duruma göre değişir. Dün anlamı "kariyer" olan birinin, bugün anlamı "hasta çocuğuna bakmak" olabilir.
Freud ile farkı nedir?
Freud "Derinlik Psikolojisi" yapar (geçmişe, bodruma iner). Frankl "Yükseklik Psikolojisi" yapar (geleceğe, potansiyele bakar). Freud "Neden hastasın?" der, Frankl "Ne için iyileşmelisin?" der.
Frankl dindar mıydı?
Derin bir inancı vardı ama Logoterapi'yi "seküler" (dinden bağımsız) tutmaya özen gösterdi. İnanan biri anlamı Tanrı'da bulabilir, ateist biri ise insanlığa hizmette veya bilimde bulabilir.
"Trajik İyimserlik" nedir?
Frankl'ın terimidir. Acı, suçluluk ve ölüm üçgenine (Trajik üçlü) rağmen, hayata "Evet" diyebilme ve umudu koruma becerisidir.
Anlam Sizi Bekliyor
Viktor Frankl, 92 yaşında öldüğünde, arkasında sadece kitaplar değil, yaşanmış bir kanıt bıraktı. O, en kötü koşullarda bile insanın içindeki ışığın sönmeyeceğini ispatladı.
Eğer bugünlerde kendinizi boşlukta hissediyorsanız, Frankl size şunu fısıldıyor: "Hayattan ne beklediğiniz önemli değil, hayatın sizden ne beklediği önemli. Şu an, tam da bulunduğunuz yerde, sizin tarafınızdan tamamlanmayı bekleyen bir görev, sevilmeyi bekleyen bir insan veya göğüslenmesi gereken bir zorluk var. Anlam orada, onu bulun."
