TERAPİST SEÇERKEN NELERE DİKKAT ETMELİ? (ADIM ADIM REHBER)

Hayatınızın zorlu bir döneminden geçiyor olabilirsiniz. Belki uzun süredir devam eden bir mutsuzluk, belki aniden gelen bir kaygı atağı, belki de çözülemeyen ilişki sorunları... Bir uzmandan yardım almaya karar vermek, iyileşme yolculuğunun en büyük ve en cesur adımıdır. Ancak bu kararı verdikten sonra karşınızda devasa ve karmaşık bir soru belirir: "Hangi terapiste gitmeliyim?"

İnternette yapılan "en iyi psikolog" aramaları, sosyal medyadaki sponsorlu reklamlar ve eş dost tavsiyeleri arasında kaybolmak çok kolaydır. Terapist seçimi, bir diş hekimi veya dahiliye uzmanı seçmekten çok daha farklıdır; çünkü bu süreçte ruhunuzu, en mahrem sırlarınızı ve savunmasız yanlarınızı bir başkasına açarsınız.

Bu rehber, doğru terapisti bulma sürecinde pusulanız olması için hazırlanmıştır. Diplomasından ses tonuna, ofis düzeninden etik sınırlara kadar bir terapisti nasıl değerlendirmeniz gerektiğini tüm detaylarıyla inceleyeceğiz.

TEMEL KAVRAMLAR VE UNVANLAR (KİMDEN HİZMET ALIYORSUNUZ?)

Terapist aramaya başlamadan önce, Türkiye'deki ruh sağlığı alanındaki unvan karmaşasını netleştirmeniz gerekir. Yanlış uzmana gitmek, zaman ve para kaybının ötesinde, yanlış teşhis ve tedaviyle durumun kötüleşmesine yol açabilir.

Terapist Kimdir? Terapist; psikiyatri uzmanı veya klinik psikoloji alanında yüksek lisans/doktora yapmış, belli bir psikoterapi ekolünde süpervizyon eğitimini tamamlamış ruh sağlığı profesyonelidir. Her psikolog terapist değildir.

1. Psikiyatrist (Tıp Doktoru)

Tıp fakültesi mezunu olup, 4 yıl psikiyatri ihtisası yapmış doktordur.

1. Yetkisi: Tanı koyma, ilaç yazma ve (eğer eğitimini aldıysa) terapi yapma yetkisine sahiptir.
2. Ne Zaman Gidilmeli: Şizofreni, Bipolar Bozukluk, ağır depresyon gibi ilaç tedavisi gerektiren durumlarda veya fiziksel belirtilerin (çarpıntı, bayılma) yoğun olduğu durumlarda öncelikli adrestir.

2. Klinik Psikolog

Psikoloji lisans eğitiminin (4 yıl) üzerine, "Klinik Psikoloji" alanında yüksek lisans (2 yıl) yapmış uzmandır.

1. Yetkisi: Psikoterapi yapma, psikolojik test uygulama yetkisine sahiptir. İlaç yazamaz.
2. Ne Zaman Gidilmeli: Konuşma terapisi ile çözülebilecek kaygı, depresyon, takıntı, ilişki sorunları ve travma gibi durumlarda.

3. Psikolojik Danışman

PDR (Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık) bölümü mezunudur.

1. Yetkisi: Genellikle gelişimsel sorunlar, okul problemleri, kariyer danışmanlığı ve hafif düzeydeki uyum sorunlarıyla çalışırlar. Klinik psikoloji yüksek lisansı yaparlarsa terapist unvanı alabilirler.

4. "Yaşam Koçu" ve "Enerji Uzmanı" Tuzağı

Bu rehberin en önemli uyarısı şudur: Birkaç haftalık sertifika programlarıyla kendini "terapist" veya "bilinçaltı uzmanı" olarak tanıtan kişilerden uzak durun. Ruh sağlığı, deneme yanılma yapılabilecek bir alan değildir. Terapistinizin diplomasını sormaktan asla çekinmeyin.

ARAMA SÜRECİ VE FİLTRELEME

Bir terapist ararken "Google'a yazıp ilk çıkanı tıklamak" genellikle iyi bir strateji değildir. İşte adım adım filtreleme yöntemi:

1. Sorununuzu Tanımlayın

Her terapistin bir uzmanlık alanı vardır. Kalp cerrahına gidip diz ameliyatı olamayacağınız gibi, çocuk terapistine gidip cinsel terapi alamazsınız.

1. Sorununuz ne? (Örn: Panik atak, yas, cinsel işlev bozukluğu, çocukta dikkat eksikliği...)
2. Aday terapistin özgeçmişinde bu konunun özel ilgi alanı olarak belirtilip belirtilmediğine bakın.

2. Terapi Ekolünü Araştırın

Önceki makalelerimizde bahsettiğimiz gibi (BDT, EMDR, Psikanaliz vb.), her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.

1. Hızlı çözüm mü istiyorsunuz? (BDT, EMDR odaklı uzmanlara bakın)
2. Derinlemesine analiz mi istiyorsunuz? (Psikodinamik/Psikanalitik uzmanlara bakın)
3. Terapistinizin profilinde "Hangi ekolleri uyguladığı" mutlaka yazmalıdır. "Ben her şeyi yaparım" diyen uzmanlara şüpheyle yaklaşın.

3. "En İyi Psikolog" Diye Bir Şey Yoktur

Arama motorlarında "Şehrimdeki en iyi psikolog" araması yapmak yanıltıcıdır. Çünkü terapide "en iyi" yoktur, "size en uygun" vardır. Bir arkadaşınıza çok iyi gelen bir terapist, sizin enerjinizle hiç uyuşmayabilir. Tavsiyeleri dinleyin ama son kararı kendi süzgecinizden geçirerek verin.

TERAPİSTİN DİJİTAL KARNESİNİ OKUMAK

Terapistin web sitesi veya sosyal medya profili, onun hakkında sandığınızdan daha fazla ipucu verir.

Dikkat Edilmesi Gereken Dijital İpuçları:

1. Şeffaflık: Mezun olduğu okullar, aldığı eğitimler ve üye olduğu dernekler (Örn: Türk Psikologlar Derneği, EMDR Derneği vb.) açıkça yazıyor mu?
2. Etik Duruş: Sosyal medyada danışan hikayelerini (isim vermese bile) detaylı anlatarak "şov" yapıyor mu? Bu ciddi bir etik ihlaldir. Profesyonel bir terapist, danışan mahremiyetini reklam malzemesi yapmaz.
3. Vaatler: "3 seansta kesin çözüm", "%100 panik atak tedavisi", "Mutluluk garantisi" gibi ifadeler kullanıyor mu? Tıpta ve psikolojide garanti yoktur. Bu tür vaatler ticari kaygının işaretidir.
4. Görünürlük: Terapistin yazdığı yazılar, çektiği videolar size hitap ediyor mu? Dili yargılayıcı mı, yoksa kapsayıcı mı? "Şöyle yapmalısınız, böyle hissetmelisiniz" diyen didaktik bir dil mi kullanıyor, yoksa anlamaya yönelik mi?

İLK TEMAS VE RANDEVU ALMA

Listeyi daralttınız ve 2-3 aday belirlediniz. Şimdi sıra iletişime geçmekte. Randevu almadan önce sormanız gereken kritik sorular vardır.

Asistan veya Terapistle Telefonda Görüşürken Sorulacaklar:

1. Uzmanlık: "Benim şöyle bir sorunum var (kısaca özetleyin), bu konuda deneyiminiz var mı?"
2. Seans Süresi ve Sıklığı: Seanslar kaç dakika sürüyor? (Genellikle 45-50 dakikadır). Haftada bir mi, iki haftada bir mi görüşülüyor?
3. Ücret Politikası: Seans ücreti nedir? Ödeme yöntemleri nelerdir? Randevu iptal politikası nasıldır? (Bu konuları baştan konuşmak ayıp değildir, profesyonelliktir).
4. Online/Yüz Yüze: Hangi formatta hizmet veriyor?

İpucu: Telefonda veya mailde aldığınız yanıtın hızı ve üslubu, terapistin profesyonelliği hakkında ilk izlenimi verir.

İLK SEANS (DEĞERLENDİRME GÖRÜŞMESİ)

İlk seans, terapistin sizi değerlendirdiği kadar, sizin de terapisti değerlendirdiğiniz bir deneme sürüşüdür. Bu seansta hemen derin konulara girmeyi veya mucizevi bir rahatlama yaşamayı beklemeyin. İlk seans tanışma ve yol haritası çizme seansıdır.

İlk Seansta Kendinize Sormanız Gereken Sorular:

1. Güven Hissi: Bu odada (veya ekranda) kendimi güvende hissediyor muyum?
2. Dinlenilme: Terapist beni gerçekten dinliyor mu, yoksa sürekli sözümü mü kesiyor? Göz teması kuruyor mu?
3. Yargılanmama: Anlattığım utanç verici veya zorlayıcı şeylere karşı tavrı nötr ve kapsayıcı mı? Yoksa mimikleriyle beni yargıladığını hissettiriyor mu?
4. Açıklık: Tedavi planını bana anlattı mı? "Şu yöntemi kullanacağız, tahminen şöyle bir yol izleyeceğiz" gibi bir çerçeve çizdi mi?

"Kimya" Meselesi (Terapötik İttifak)

Bilimsel araştırmalar, terapinin başarısının %70'inin yöntemden bağımsız olarak, terapist ile danışan arasındaki ilişkiye (terapötik ittifak) bağlı olduğunu gösterir. Dünyanın en eğitimli profesörü bile olsa, yanındayken gergin hissediyorsanız o terapi işe yaramayacaktır. İç sesinize güvenin. "Elektrik alamadım" demek geçerli bir sebeptir.

KIRMIZI BAYRAKLAR (BİR TERAPİSTTEN KAÇMANIZ GEREKEN DURUMLAR)

Terapist seçerken "iyi" olanı bulmak kadar, "tehlikeli" olandan kaçınmak da önemlidir. Aşağıdaki davranışlardan herhangi birini görürseniz, terapiyi derhal sonlandırın. Bunlar sadece "kötü terapi" değil, aynı zamanda etik ihlaldir.

1. Sınır İhlalleri

1. Terapist size flörtöz davranıyorsa, cinsel imalarda bulunuyorsa.
2. Sizinle seans dışında (kahve içmek, yemeğe çıkmak gibi) sosyal ilişki kurmaya çalışıyorsa.
3. Kendi özel hayatını, cinsel yaşamını veya sorunlarını size gereğinden fazla anlatıyorsa.
4. Sizden borç istiyor veya ticari tekliflerde bulunuyorsa.

2. Yargılayıcı ve Yönlendirici Tutum

1. Dini, siyasi veya ahlaki değerlerinize saldırıyor veya kendi görüşlerini empoze etmeye çalışıyorsa.
2. Size ne yapmanız gerektiğini (Boşan, işi bırak, o kişiye haddini bildir vb.) doğrudan emir kipiyle söylüyorsa. (Terapist tavsiye vermez, sizin karar vermenize yardımcı olur).

3. Gizlilik İhlali

1. Diğer danışanlarının isimlerini veya sırlarını size anlatıyorsa (bilin ki sizinkileri de başkasına anlatıyordur).
2. Sokakta karşılaştığınızda siz selam vermeden yanınıza gelip "Nasılsın, görüşemedik" diyorsa (Terapist, danışanının mahremiyetini korumak için dışarıda tanımıyormuş gibi davranır).

4. Bağımlılık Yaratma

1. İyileşme belirtileri göstermenize rağmen terapiyi sonlandırmayı reddediyor, süreci gereksiz yere uzatıyorsa.
2. "Ben olmadan yapamazsın" mesajı veriyorsa.

YEŞİL BAYRAKLAR (İYİ BİR TERAPİSTİN ÖZELLİKLERİ)

Peki, doğru yolda olduğunuzu nasıl anlarsınız? İyi bir terapist şunları yapar:

1. Aktif Dinler: Sadece söylediklerinizi değil, söyleyemediklerinizi, beden dilinizi ve ses tonunuzu da duyar.
2. Sınırları Korur: Seans tam vaktinde başlar ve biter. Çerçeve bellidir. Bu düzen size güven verir.
3. Güçlendirir: Sorunlarınızı sizin yerinize çözmez; sorunları çözebilmeniz için size beceri kazandırır.
4. Geri Bildirime Açıktır: "Bugün söylediğiniz şu şey beni kırdı" dediğinizde savunmaya geçmez, bunu terapötik bir malzeme olarak kullanır ve inceler.
5. Süpervizyon Alır: Tıkandığı noktalarda daha kıdemli bir hocadan (kimliğinizi gizleyerek) görüş aldığını bilmek, onun gelişimine önem verdiğini gösterir.

LOJİSTİK VE PRATİK DETAYLAR

Terapist mükemmel olabilir ama sürdürülebilirlik de en az nitelik kadar önemlidir.

1. Lokasyon ve Ulaşım

Terapi genellikle haftalık bir süreçtir. Şehrin öbür ucundaki bir terapiste gitmek, ilk başlarda heyecanla mümkün olsa da, 3-4 ay sonra bir yük haline gelebilir ve terapiyi bırakmanıza neden olabilir. Evinize veya işinize yakın bir lokasyon veya kolay ulaşılabilir bir yer seçmek devamlılık (istİkrar) için kritiktir.

2. Online Terapi Seçeneği

Pandemi sonrası kalıcı hale gelen online terapi, özellikle büyük şehirlerde trafik sorununu elediği için mükemmel bir alternatiftir.

1. Avantajı: Konfor alanınızdasınız, zaman kaybı yok.
2. Dezavantajı: Evde mahremiyet sağlayamıyorsanız (odaya giren çıkan varsa) verimsiz olabilir.
3. Dikkat: Online terapide, terapistin kullandığı platformun güvenli olması ve sizin de sessiz bir odada olmanız şarttır.

3. Bütçe Planlaması

Ruh sağlığı pahalı bir yatırımdır. Ancak yarıda kalan bir terapi, hiç başlanmamış terapiden daha masraflı olabilir. Bütçenizi "bir kerelik" değil, en az 3-6 aylık bir süreç olarak planlayın.

1. Çok yüksek ücret her zaman "en iyi kalite" demek değildir.
2. Çok düşük ücretler (piyasa ortalamasının çok altı) yetkinlik sorgulaması gerektirebilir.

TERAPİYE BAŞLARKEN YAPILAN HATALAR

Kullanıcı deneyimini iyileştirmek adına, sık yapılan hataları bir kontrol listesi (checklist) olarak sunuyoruz:

1. [ ] Cinsiyet Takıntısı: "Beni sadece bir kadın/erkek anlar" diye düşünmek. (Bazen karşı cinsten bir terapist, hayatınızdaki karşı cinsle olan sorunlarınızı çalışmak için daha iyi bir ayna olabilir).
2. [ ] Yaş Takıntısı: "Genç beni anlamaz" veya "Yaşlılar eski kafalıdır" demek. (Önemli olan yaş değil, tecrübe ve güncelliktir).
3. [ ] Arkadaş Tavsiyesine Körükörüne İnanmak: Arkadaşınızın kişilik yapısı sizden farklıdır. Ona iyi gelen, size sert gelebilir.
4. [ ] İlk Engelde Pes Etmek: İlk seansta ağlayamadınız veya rahatlayamadınız diye "Bu işe yaramıyor" demek. (Güven zamanla inşa edilir).

KENDİNİZ İÇİN EN İYİSİNİ SEÇİN

Terapist seçimi, belki de hayatınızda kendiniz için yapacağınız en önemli seçimlerden biridir. Bu süreçte seçici olmak, soru sormak, diplomayı araştırmak sizin en doğal hakkınızdır. Çünkü masaya koyduğunuz şey zihniniz ve ruhunuzdur.

Doğru terapisti bulduğunuzda hissedeceğiniz şey şudur: "Anlaşılıyorum, güvendeyim ve bu sorunu çözmek için yalnız değilim."

Eğer şu an bir arayış içindeyseniz, umutsuzluğa kapılmayın. İlk denemede doğru kişiyi bulamayabilirsiniz, bu çok doğaldır. Farklı uzmanlarla görüşmekten, "hayır, bu kişi bana uygun değil" demekten korkmayın.

Ruh sağlığınız, "idare edilecek" bir şey değil, özen gösterilecek en değerli varlığınızdır.

Editörün Notu: Bu rehber bilgilendirme amaçlıdır. Acil bir durum, kendine veya başkasına zarar verme riski söz konusuysa lütfen en yakın hastanenin acil servisine başvurun veya 112'yi arayın.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Soru: Terapistin diplomasını sormak ayıp mı? Cevap: Kesinlikle hayır. Aksine, bilinçli bir danışan olduğunuzu gösterir. Diplomasını göstermekten veya eğitiminden bahsetmekten kaçınan uzmanlardan uzak durmalısınız.

Soru: Terapistimle arkadaş olabilir miyim? Cevap: Hayır. Terapi ilişkisi profesyonel bir ilişkidir. Terapistinizle dışarıda görüşmek, arkadaş olmak "ikili ilişki" ihlalidir ve tedavinin nesnelliğini bozar.

Soru: Terapimi ne zaman değiştirmeliyim? Cevap: Eğer 4-5 seans sonunda hala anlaşılmadığınızı, yargılandığınızı hissediyorsanız veya terapistinizle aranızda güven bağı oluşmadıysa değiştirme zamanı gelmiştir.

Soru: Devlet hastanesinde terapi alabilir miyim? Cevap: Evet, devlet hastanelerinin psikiyatri ve psikoloji bölümlerinde hizmet verilmektedir. Ancak yoğunluk nedeniyle seans süreleri daha kısa ve randevu aralıkları daha uzun olabilir.

Okuduğunuz bu rehber, https://www.google.com/search?q=psikiyatrirehberi.com.tr editörleri tarafından, bilimsel etik kuralları çerçevesinde hazırlanmıştır.