Irvin D. Yalom Psikoterapinin Büyük Hikaye Anlatıcısı ve "Varoluşsal" Yüzleşme

Psikiyatri kitapları genellikle sıkıcıdır; terimlerle doludur, soğuktur. Ancak Irvin Yalom'un kitaplarını elinize aldığınızda, bir ders kitabı değil, sürükleyici bir roman okuduğunuzu sanırsınız.

O, hastalarına "vaka" olarak değil, "kader arkadaşı" olarak bakar. Geleneksel psikiyatrinin "Terapist mesafeli olmalı, ayna gibi durmalı" kuralını yıkmış; terapistin de ağlayabileceğini, hata yapabileceğini ve kendi korkularıyla yüzleşmesi gerektiğini savunmuştur.

Bu makalede; Yalom'un Varoluşsal Psikoterapisi'ni, ölüm korkusuyla (Thanatofobi) nasıl dans ettiğini ve terapist ile hasta arasındaki o iyileştirici "gerçek" ilişkinin sırlarını inceleyeceğiz.

Irvin D. Yalom Kimdir?

Doğum: 13 Haziran 1931 (Washington DC, ABD) – Günümüzde yaşıyor. Mesleği: Psikiyatrist, Yazar, Stanford Üniversitesi Profesörü. En Büyük Keşfi: Varoluşsal Psikoterapi alanının yaşayan en büyük ismidir. İnsanın ruhsal sorunlarının temelinde 4 temel kaygının (Ölüm, Özgürlük, Yalıtılmışlık, Anlamsızlık) yattığını savunur. Ayrıca Grup Terapisi'nin kuramsal babasıdır. "Nietzsche Ağladığında" gibi öğretici romanlarıyla psikolojiyi halka indirmiştir.

1. Kitaplara Sığınan Çocuk

Yalom, Rusya'dan ABD'ye göç eden fakir bir Yahudi ailenin çocuğu olarak, Washington'un tehlikeli bir mahallesinde büyüdü. Sokağa çıkmak tehlikeliydi, evde ise anne-babası sürekli çalışıyordu.

Küçük Irvin'in tek bir sığınağı vardı: Kütüphane. Haftada iki kez kütüphaneye gider, raflardaki kitapları A'dan Z'ye sırayla okurdu. Daha o yaşta, romanlardaki karakterlerin iç dünyasının, gerçek hayattaki insanlardan daha derin olduğunu fark etti. Tıp fakültesini seçmesinin tek nedeni Tolstoy ve Dostoyevski gibi "insanı anlamak" istemesiydi.

2. Varoluşun 4 Büyük Kaygısı (The Given's of Existence)

Yalom'a göre (Viktor Frankl'dan da etkilenerek), psikolojik sorunlarımızın sebebi sadece çocukluk travmaları değildir. Asıl sebep, insan olmanın getirdiği ve kaçınılmaz olan 4 gerçekle yüzleşememektir:

1. Ölüm: En temel korkudur. Bir gün yok olacağımız gerçeği. Birçok anksiyete ve panik atağın altında, yüzeye çıkmamış ölüm korkusu yatar. Yalom der ki: "Ölüm korkusu, güneş gibidir; yüzüne doğrudan bakamazsınız."
2. Özgürlük (Sorumluluk): Özgürlük kulağa hoş gelir ama korkutucudur. Çünkü özgürsek, hayatımızdaki her şeyden (hatalarımızdan, mutsuzluğumuzdan) biz sorumluyuzdur. Suçlayacak kimse yoktur.
3. Varoluşsal Yalıtılmışlık (Yalnızlık): Ne kadar yakınlaşırsak yakınlaşalım, dünyaya yalnız gelir ve yalnız gideriz. Başkası bizi asla %100 anlayamaz.
4. Anlamsızlık: Evrenin hazır bir anlamı yoktur. Boş bir kağıt gibidir. Anlamı bizim yaratmamız gerekir.

Yalom'un terapisi, hastayı bu 4 gerçekle (özellikle ölümle) yüzleştirip, buna rağmen yaşamı kucaklamasını sağlamaktır.

3. "Şimdi ve Burada" (Here and Now)

Freud geçmişe (arkeolojiye) odaklanırdı. Yalom ise "Şu an odada ne oluyor?" sorusuna odaklanır.

Terapist ve hasta arasındaki ilişki, hastanın dış dünyadaki ilişkilerinin bir minyatürüdür. Eğer hasta terapiste öfkeleniyorsa veya onu memnun etmeye çalışıyorsa, dışarıda da aynısını yapıyordur. Yalom seanslarda şunu sorar: "Şu an bana bunu anlatırken ne hissediyorsun? Aramızdaki mesafe nasıl?" Bu, terapideki en güçlü iyileştirici araçtır.

4. Beyaz Önlüğü Çıkarmak: Şeffaf Terapist

Geleneksel psikiyatride terapist "boş bir levha"dır, kendinden asla bahsetmez. Yalom buna karşı çıkar. Ona göre terapist de insandır. Eğer hasta üzücü bir şey anlattığında terapistin gözleri doluyorsa, bunu saklamamalıdır. Eğer terapist bir hata yaptıysa, "Özür dilerim, burada seni yanlış anladım" diyebilmelidir.

Bu samimiyet, hiyerarşiyi yıkar ve "Yol Arkadaşlığı" (Fellow Travelers) başlar. Çünkü hepimiz hayat denilen bu zorlu yolda birlikte yürüyoruz.

5. Öğretici Romanlar: Nietzsche Ağladığında

Yalom'u dünya çapında üne kavuşturan, akademik kitapları değil, yazdığı romanlardır. O, psikoloji teorilerini kurgusal hikayelerin içine gizler.

1. Nietzsche Ağladığında: Ünlü filozof Nietzsche ile psikanalizin kurucularından Josef Breuer'i (Freud'un hocası) kurgusal olarak bir araya getirir. Kitapta, ümitsizliğe düşen doktor Breuer, Nietzsche'yi tedavi etmeye çalışırken aslında Nietzsche doktoru tedavi eder. "Ümit kötülüklerin en kötüsüdür, çünkü işkenceyi uzatır" gibi felsefi repliklerle doludur.

6. Son Sınav: Kendi Ölümüyle Yüzleşmek

Yalom, ömrü boyunca başkalarının ölüm korkusunu tedavi etti. Ancak 2019'da, 65 yıllık eşi ve hayat arkadaşı Marilyn Yalom'a ölümcül kanser teşhisi kondu. Bu süreçte Yalom, kendi teorileriyle sınandı. Eşinin yavaş yavaş ölüme gidişini ve kendi yalnız kalma korkusunu "Ölüm ve Yaşam Üzerine" (A Matter of Death and Life) adlı kitabında inanılmaz bir dürüstlükle yazdı.

Bu kitapta, terapistin de ne kadar çaresiz kalabileceğini, yasın ne kadar yakıcı olduğunu tüm çıplaklığıyla anlattı. 90 yaşında bile öğrenmeye ve hissetmeye devam ettiğini gösterdi.

7. En Önemli Eserleri

1. Varoluşsal Psikoterapi: (Bu alanın İncil'i kabul edilen devasa ders kitabı).
2. Nietzsche Ağladığında: (Felsefe ve psikolojinin dansı).
3. Aşkın Celladı: (10 farklı hastasının ilginç ve dokunaklı terapi öyküleri).
4. Bugünü Yaşama Arzusu (The Schopenhauer Cure): (Grup terapisini anlatan bir roman).
5. Terapistin Hediyesi: (Genç terapistlere tavsiyeler).

8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS - FAQ)

Yalom Freuydçu mudur?

Temelde psikanalitik eğitim almıştır ama kendini "Varoluşçu" olarak tanımlar. Freud'un "dürtü" teorisini (her şeyi cinsellik ve saldırganlığa bağlama) reddeder; bunun yerine "kaygı" ve "anlam" odaklı çalışır.

Grup Terapisi neden önemlidir?

Yalom, Grup Terapisi'nin en büyük teorisyenidir. Ona göre insanlar sorunlarını "ilişkilerde" yaşar, bu yüzden iyileşme de "ilişkilerde" (grup içinde) olmalıdır. Grup, kişi için güvenli bir laboratuvar ortamı sağlar.

Yalom'un kitaplarındaki hikayeler gerçek mi?

Vaka kitaplarındaki (Aşkın Celladı vb.) hikayeler gerçektir ancak hasta mahremiyetini korumak için isimler ve detaylar değiştirilmiştir. Romanları (Nietzsche Ağladığında) ise kurgudur.

Ölüm korkusu nasıl yenilir?

Yalom'a göre ölüm korkusunu yenmenin tek yolu, "Yaşanmamış hayattan" kurtulmaktır. Kişi potansiyelini ne kadar gerçekleştirirse, "Keşke"leri ne kadar azsa, ölümden o kadar az korkar. "Dolu dolu yaşanan bir hayatın sonunda ölüm, sadece bir noktadır."

Dalgalanma Etkisi

Irvin Yalom, iyiliğin ve anlamın "Dalgalanma Etkisi" (Rippling) ile yayıldığını söyler. Bir havuza atılan taş nasıl halkalar oluşturursa, bizim yaptığımız bir iyilik, birine dokunuşumuz veya öğrettiğimiz bir şey, biz öldükten sonra bile başkalarında yaşamaya devam eder.

Yalom, kitaplarıyla milyonlarca insanın hayatında bu dalgaları yarattı. O bize, terapinin "bozuk bir parçayı tamir etmek" değil, "iki insanın ruhsal buluşması" olduğunu öğretti.

Eğer kendinizi yalnız hissediyorsanız, Yalom'un bir kitabını alın. Sayfaların arasında sizi yargılamadan dinleyen ve "Ben de korkuyorum, ama gel beraber yürüyelim" diyen o bilge dedeyi bulacaksınız.